تبیین آسیب‌های حوز‌‌‌ۀ سنجش و پذیرش دانشجو در نظام آموزش عالی ایران

فتح تبار فیروزجائی, کاظم; محمدی پویا, سهراب

doi:10.22091/jrim.2024.10345.1052

تبیین آسیب‌های حوز‌‌‌ۀ سنجش و پذیرش دانشجو در نظام آموزش عالی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانش‌‌آموخته دکتری اقتصاد و مدیریت آموزش عالی، دانشکده روان‌‌شناسی و علوم تربیتی- دانشگاه تهران، تهران، ایران

² دانشجوی دکتری برنامه ریزی درسی، دانشکده علوم ترییتی و روان‌‌شناسی، دانشگاه تبریز ، تبریز، ایران

10.22091/jrim.2024.10345.1052

چکیده

یکی از موضوعات مهم در جامعه امروز ما، نحوه ورود دانش‌‌آموزان به آموزش عالی از طریق کنکور یا همان آزمون سراسری است. این آزمون به‌‌عنوان پلی ارتباطی بین آموزش متوسطه و عالی، علی‌‌رغم ارزشمند بودن در جایگاه خود، به دلیل وجود برخی از محدودیت‌‌ها و کاستی‌‌ها در نظر و عمل از کارایی و اثربخشی لازم برخوردار نبوده؛ و لذا تاثیرات نامطلوبی بر کیفیت و عملکرد نظام سنجش و پذیرش دانشجو در کشور گذاشته است. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف شناسایی و احصای مشکلات و آسیب‌‌های موجود حوزۀ سنجش و پذیرش دانشجو در کشور صورت گرفته است. رویکرد پژوهش حاضر کیفی است که با تحلیل پژوهش‌‌های پیشین و داده‌های برآمده از کانون‌های خبرگی و مصاحبۀ نیمه‌‌ساختار یافته انجام شده است. جامعۀ آماری پژوهش منابع علمی - فنی مرتبط با موضوع و صاحب‌‌نظران علمی - اجرایی در حوزۀ سنجش و پذیرش دانشجو بوده‌‌اند که به روش نمونه‌‌گیری در دسترس (مطالعۀ کتابخانه‌‌ای) و نمونه‌‌گیری هدفمند و تکنیک گلولۀ‌‌برفی (مصاحبه) انتخاب شده‌‌اند. داده‌‌ها و اطلاعات حاصله با استفاده از روش تحلیل‌محتوا و تکنیک تحلیل‌مضمون تجزیه و تحلیل شده است. با تحلیل یافته‌های پژوهش 73 خرده‌مقوله (شاخص) و 18 مقوله (مؤلفه) احصا شد که با استفاده از روش سه‌سویی‌سازی و تکنیک بازبینی توسط همکاران مورد تأیید قرار گرفته‌‌اند. براساس نتایج پژوهش حاضر، کیفیت پایین نظام سنجش و پذیرش دانشجو و عملکرد ضعیف آن در کشور، به دلیل وجود برخی محدودیت‌‌های ساختاری - کارکردی و محتوایی در ماهیت این آزمون و مسائل و مشکلاتی در ساختار مدیریتی دستگاه‌‌های اجرایی مرتبط و ضعف عملکردی نهادهای ذی‌‌ربط و ذی‌‌نفع در مراجع سیاست‌‌گذاری و تصمیم‌‌سازی کشور و هم‌‌چنین شرایط محیطی و فضای فرهنگی- اجتماعی حاکم بر جامعه است؛ لذا ضروری است سیاستگذاران و برنامه‌‌ریزان امر با توجه به آسیب‌‌هایی موجود، اقدامات لازم را جهت رفع مسائل پیش‌‌رو و بهینه‌‌سازی فرایند سنجش و پذیرش دانشجو با توجه به بافت فرهنگی- اجتماعی کشور به عمل آورند.

تازه های تحقیق

کنکور سراسری در ایران به‌ویژه در یکی دو دهۀ اخیر، از یک آزمون سنجش شایستگی متقاضان جهت ورود به نظام آموزش عالی فراتر رفته است. تا جایی‌‌که حتی برخی از افراد بر این باورند که کنکور به مثابۀ یک عنصر در انتقال پایگاه اجتماعی افراد (جابجایی و تحرک بین‌‌نسلی) عمل می‎کند و می‌‌تواند سرنوشت و مسیر زندگی متقاضیان را تغییر دهد. همین موضوع موجبات سرمایه‎گذاری خانواده‌ها در آموزش را به‌منظور عملکرد بهتر، کسب رتبه‌های بالا و ارتقای منزلت خانوادگی، اجتماعی و سیاسی فراهم آورده است. موضوع مهم در این زمینه این است آزمون سراسری با وجود ارزشمند بودن، به دلیل ماهیت وجودی آن و وجود برخی محدودیت‌‌های ساختاری – کارکردی و ضعف عملکردی در روش و اجرا (نظر و عمل) با مسائل و مشکلاتی مواجه‌ می‌‌باشد که ضمن ناکارآمد جلوه‌دادن آن، باعث آسیب‌‌های اجتماعی، فرهنگی، روان‌‌شناختی متعددی در سطح فردی (افراد) و اجتماعی (جامعه) شده است. لذا این امر نیاز به اصلاح و بازنگری در روش و اجرای این آزمون با بررسی عمیق و رویکردی آسیب‌‌شناسانه به همراه ارائه راهکاری در جهت ارتقای کیفیت (ساختاری و کارکردی) نظام سنجش و پذیرش دانشجو، و بهینه فرایند اجرای آن ضروری می‌‌نماید. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف شناسایی و احصای مشکلات و آسیب‌‌های فراروی نظام سنجش و پذیرش دانشجو با نگاه کمک به ارتقای اثربخشی و کارایی این نظام صورت گرفته است. یافته‌‌های پژوهش منجر به احصاء 73 خرده مقوله و تشکیل 18 مقوله شد. براساس نتایج پژوهش حاضر، کیفیت پایین نظام سنجش و پذیرش دانشجو و و بدکارکردی و کژکارکردی یا به عبارتی ناکارآمدی آن در کشور به دلیل وجود برخی محدودیت‌‌های ساختاری و محتوایی در ماهیت وجودی آزمون و ضعف‌‌های عملکردی در سطح خرد (دستگاه‌‌های اجرایی) و کلان (نظام سیاست‌گذاری و تصمیم‌‌سازی) کشور و هم‌‌چنین شرایط محیطی و فضای فرهنگی – اجتماعی حاکم بر جامعه می‌‌باشد که در قالب آسیب‌شناسی و عارضه‌یابی مشکلات حوزۀ سنجش و پذیرش دانشجو شناسایی و ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Identifying the Best Strategies for Assessing and Admitting Students in the Iranian Higher Education System

نویسندگان [English]

Kazem Fathtabar Firouzjaei ¹
Sohrab Mohammadi Pouya ²

¹ Ph.D. in Higher Education Economics and Management, Faculty of Psychology and Educational Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran

² M Ph.D. student of Curriculum Planning, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Tabriz University, Tabriz, Iran

چکیده [English]

Due to the dissatisfaction of experts and parents in the past years, the issue of removing or modifying the entrance exam has always been a fundamental issue that has not been implemented until now. The researchers believe that the lack of realization of such an issue is the lack of favorable strategies, and the existence of some issues and problems that can affect the quality and performance of the student evaluation and admission system in the country. In this regard, the current research was conducted with the aim of identifying and quantifying the existing problems and damages in the field of student assessment and admission in the country. The approach of the current research is qualitative, which was done by analyzing previous researches and data from expert centers and semi-structured interviews. The statistical population of the research was the scientific-technical resources related to the subject and the scientific-executive experts in the area of student assessment and admission, which was done using convenience sampling method (library study) and targeted sampling as well as snowball technique. The obtained data and information have been analyzed using the method of content analysis and thematic analysis technique. By analyzing the findings of the research, 73 sub-categories (indicators) and 18 categories (components) were counted, which were confirmed by colleagues using the triangulation method and review technique. Based on the results of the current research, the low quality of the student evaluation and admission system and its poor performance in the country are due to the existence of some structural-functional and content limitations in the nature of this exam, issues as well as problems in the management structure of related executive bodies, the functional weakness of relevant and beneficiary institutions in the country's policy-making and decision-making authorities, and the environmental conditions as well as the cultural-social atmosphere that governs the society. Therefore, it is necessary for policy makers and planners to take the necessary measures to solve the problems and optimize the process of evaluating and accepting students according to the cultural and social context of the country.

کلیدواژه‌ها [English]

assessment
acceptance
optimal strategies
higher education

مراجع

امیدیان، مرتضی؛ رحمتی، امین و فرهادی‌‌راد، حمید (1397). تجربه زیستۀ شرکت در کنکور با تأکید بر پیامدهای استرس‌‌زای آن. فصلنامه آموزش عالی ایران، 10(2)، 19-1.

جلالی، محمدرضا (1386). تحلیل رابطۀ نابرابری‌‌های طبقاتی و نابرابری‌‌های آموزشی با تأکید بر نقش متغیرهای واسطه‌‌ای. فصلنامه تعلیم و تربیت، 23(3 – پیاپی 91). 53- 15.

حسینی لرگانی، سیده مریم و محمدی، رضا (1396). تبیین علل اثرگذار بر مراجعه دانش آموزان به آموزشگاه های آزاد کنکور، فصلنامه مطالعات و اندازه گیری و ارزشیابی آموزشی، 7(18): 89-53.

خلافی، علی اکبر و حج‌‌فروش، احمد (1391). بررسی تأثیر کنکور بر اهداف آموزشی در گذر از آموزش متوسطه به آموزش عالی. فصلنامه تعلیم و تربیت، 112، 98- 67.

زارعی، رضا و اورنگی، عبدالمجید (1391). بررسی ملاک‌های مناسب برای گزینش دانشجو در دانشگاه‌های ایران از دیدگاه صاحب‌نظران، دو‌ماهنامه علمی- پژوهشی رهیافنی نو در مدیریت آموزشی، 3(12): 221-207.

سبحانی، عبدالرضا و شهیدی، مهرداد (1386). آسیب شناسی کنکور و بررسی امکان حذف آن در نظام پذیرش دانشجو، دانش و پژوهش در علوم تربیتی، 4(13)، 181-161.

سجادی‌‌، رضا؛ کرمدوست، نوروزعلی؛ درانی، کمال؛ صالحی، کیوان و مقدم‌‌زاده، علی (1396). واکاوی عوامل موفقیت افراد سرآمد در آزمون سراسری. فصلنامه مطالعات برنامه درسی آموزش عالی ایران، 8(16)، 190- 163.

سلیمی، جمال و پاسالاری، حامد (1396). نقش ویژگی‌های اجتماعی و تحصیلی دانش‌آموختگان دبیرستانی استان هرمزگان در موفقیت آنان در آزمون ورودی دانشگاه‌ها، فصلنامه مطالعات اندازه گیری و ارزشیابی آموزشی، 7(18): 125-91.

عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛ فقیهی، ابوالحسن و شیخ‌‌زاده، محمد (1390). تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌‌های کیفی. دو فصلنامه اندیشه مدیریت راهبردی، 5(10)، 198- 151.

فتح آبادی، جلیل؛ شلانی، بیتا و صادقی، سعید (1396). بررسی تأثیر آزمون سراسری دانشگاه‌ها بر دانش‌آموزان و خانواده‌های ایرانی، فصلنامه روانشناسی فرهنگی، 1(2)، 71-49.

فتح‌‌تبارفیروزجائی، کاظم؛ شجاعتی، علی؛ شهرام، ایمان و خادمی، فاطمه (1400). آسیب‌شناسی وضعیت فعلی نظام سنجش کشور با تمرکز بر کنکور سراسری و ارائه راهکاری جهت بهبود الگوی سنجش و پذیرش دانشجو (مطالعۀ تطبیقی). نشریه پژوهش‌‌های تربیتی، 8(42)، 77- 49.

فتحی، جعفر (1398). تحلیل سیاست‌گذاری نظام سنجش و پذیرش دانشجو در مراکز آموزش عالی ایران. مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، 5(1)، 164-152.

قلی‌‌‌‌پور، رحمت‌‌الله و وثوقی‌نیری، عبدالله (1392). تحلیل سیاست‌‌پژوهانه قانون سنجش و پذیرش دانشجو در دانشگاه‌‌ها و مراکز آموزش عالی کشور. فصلنامه علمی- ترویجی مطالعات منابع انسانی، 4 (1 پیاپی 11): 128- 103.

کریمی بهروزیان، احمد، افقی، نادر و عباداللهی چنذانق، حمید (1397). طبقه اجتماعی و رتبه کنکور: مطالعه انتقادی در دانشگاه بوعلی سینای همدان. مجله جامعه‌‌شناسی ایران، 19(1)، 67- 27.

کیانی، غلامرضا (1394). سوابق تحصیلی و آزمون های سراسری جایگزین نظام کنکورمحور: چرایی، چیستی و چگونگی تغییر، مطالعات زبان و ترجمه، 48(4- پیاپی، 26): 26-1.

گرامی‌‌پور، مسعود؛ فلسفی‌‌نژاد، محمدرضا؛ دلاور، علی و فرخی، نورعلی (1391). مقایسه روش‌‌های تحلیل عاملی‌تأییدی ردگیری کنش افتراقی سؤالات آزمون‌‌های سرنوشت‌‌ساز. فصلنامه اندازه‌‌گیری تربیتی، (9(3)، 122- 105.

مردیها، سید مرتضی (1383). آسیب‌‌شناسی آزمون ورودی دانشگاه. فصلنامه پژوهش و برنامه‌‌ریزی در آموزش عالی، 10(1-2- پیاپی 31- 32)، 130- 91.

یادگارزاده، غلامرضا؛ پرند، کوروش و کنعانی، الناز (1391). بررسی نظرات مشاوران مدارس پیش دانشگاهی در خصوص نیازها و مشکلات داوطلبان در فرایند انتخاب رشته آزمون سراسری (کنکور)، فصلنامه آموزش عالی ایران، 4(4 پیاپی 16): 78-57.

Abedi Jafari, H., Taslimi, M.S., Faqihi, A., & Sheikhzadeh, M. (2011). Theme Analysis and Theme Network: a Simple and Efficient Way to Explain Patterns in Qualitative Data. Strategic Management Thought, 5(10), 151- 198. [In Persian]

Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using Thematic Analysis in Psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77- 101.

Fathabadi, J., Shalani, B., & Sadeghi, S. (2017). Investigating the Impact of the University National Exam on Iranian Students and Families. Cultural Psychology, 1(2), 49- 71. [In Persian]

Fathi, J. (2019). Policy Analysis of the Student Assessment and Admission System in Iran's Higher Education Centers. Studies in Psychology and Educational Sciences, 5(1), 152- 164. [In Persian]

Fathtabar Firouzjaei, K., Shojaati A., Shahram I., Khademi F. (2021). Pathology of the Current Situation of the Student Assessment and Admission System in the Country with A Focus on the Entrance Examination and Providing A Solution to Improve the Student Assessment and Admission Model (A Comparative Study). Journal of Educational Research, 8(42), 49- 77. [In Persian]

Geramipour, M., Falsafinejad, M.R., Delavar, A., & Farrokhi, N.A. (2012). Comparison of Confirmatory Factor Analysis Methods to Track the Differential Action of Critical Test Questions. Journal of Educational Measurement, 9(3), 105- 122. [In Persian]

Gholipour, R., & Vosoghi Naeri, A. (2013). Research Policy Analysis of Student Assessment and Admission Law in Universities and Higher Education Centers of the Country. Scientific-Promotional Quarterly of Human Resources Studies, 3(11), 128- 130. [In Persian]

Gisemba, J. (2010). Many Districts Left Behind: An Individual Change Analysis of Inequity in the Kenyan Primary Educational Opportunities (2001– 2007). International Journal of Educational Development, 30, 586– 591.

Hosseini Largani, S.M., & Mohammadi, R. (2017). Explaining the Factors Affecting the Students' Visit to Open Entrance Exam Schools. Educational Studies and Measurement and Evaluation Quarterly, 7(18), 53 – 89. [In Persian]

Jalali, M.R. (2007) Analysis of the Relationship between Class Inequalities and Educational Inequalities with Emphasis on the Role of Mediating Variables. Education Quarterly, 23(3). [In Persian]

Karimi Behroozian, A., Ofoghi, N., & Ebadollahi Chenzaneq, H. (2018). Social Class and Entrance Exam Eank: a Critical Study at Boali Sinai University in Hamadan. Iranian Journal of Sociology, 19(1), 27 – 67. [In Persian]

Khalaghi, A.A., Hajforoush, A. (2012). Examining the Impact of Entrance Exams on Educational Goals in the Transition from Secondary Education to Higher Education. Quarterly Journal of Education, 112, 67- 98. [In Persian]

Kiyani, Gh. (2015). Educational Records and Universal Tests Instead of Entrance Exam System: Why, What and How to Change. Language and Translation Studies,48(4), 1- 26. [In Persian]

Mardiha, M. (2004). Pathology of University Entrance Exam. Quarterly Journal of Research and Planning in Higher Education, 10(1), 130- 91. [In Persian]

Omidian, M., Rahmati, A., & Farhadirad, H. (2017). The Lived Experience of Participating in the Entrance Examination with Emphasis on its Stressful Consequences. Iranian Higher Education Quarterly, 10(2), 1- 19. [In Persian]

Sajjadi, R., Karamdoust, N.A., Durrani, K., Salehi, K., & Moghadamzadeh, A. (2017). Analyzing the Success Factors of Top People in the National Exam. Bi- quarterly Journal of Higher Education Curriculum Studies, 8(16), 163- 190. [In Persian]

Salimi, J., & Pasalari, H. (2017). The Role of Social and Academic Characteristics of High School Graduates in Hormozgan Province in Their Success in University Entrance Exams. Educational Measurement and Evaluation Studies, 7(18), 91- 125. [In Persian]

Sazegar, Z., & Motallebzadeh, K. (2017). Iranian National University Entrance Examination (Konkoor) of B.A.:An Analysis of its Reliability and Validity. Modern Journal of Language Teaching Methods, 7(3), 358- 365.

Sobhani, A.R., & Shahidi, M. (2007). Pathology of Entrance Examination and the Possibility of Removing it in the Student Admission System. Research in Curriculum Planning, 4(13), 161- 182. [In Persian]

Yadegarzadeh, Gh., Parand, K., & Kanani, E. (2012). Investigating the Opinions of Pre-university School Counselors Regarding the Needs and Problems of Candidates in the Selection Process of the National Entrance exam. Iranian Higher Education Quarterly, 4(4), 57- 78. [In Persian]

Zarei, R., & Orangi, A.M. (2012). Examining the Appropriate Criteria for Selecting Students in Iranian Universities from the Experts' Point of View. New Approaches in Educational Administration, 3(12), 207- 221. [In Persian]