تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دورة‌ ابتدایی ازنظر میزان توجه به مفاهیم مدیریت دانش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه قم، قم ، ایران

2 کارشناس ارشد، گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه قم، قم ، ایران

10.22091/jrim.2024.10836.1076

چکیده

هدف این پژوهش، تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دورة ابتدایی از نظر میزان توجه به مفاهیم مدیریت دانش بوده است. این پژوهش از لحاظ رویکرد، کمّی و از لحاظ هدف، کاربردی است. جامعة پژوهش شامل کلیة کتاب‌های درسی با ۳۶۶۹ مؤلفه شناسایی شده بود. برای انجام این پژوهش از روش تحلیل محتوا استفاده شد؛ واحد تحلیل صفحات (متن، تمرین، تصویر، پانویس) با مطالعات، تصاویر، تمرین‌ها و فعالیت‌ها بررسی شد. ابتدا مفاهیم به‌دست آمده در شش مقولة چرخة مدل پایه‌های ساختمان مدیریت دانش: شناخت دانش، اکتساب دانش، توسعة دانش، توزیع دانش، استفادة دانش و حفظ دانش قرار گرفتند. ابزار جمع‌آوری داده‌ها شامل چک‌لیست محقق‌ساخته بود. سپس داده‌های گردآوری‌شده به کمک نرم‌افزار اکسل و با استفاده از شاخص‌های آمار توصیفی در فرآیند تحلیلی آنتروپی شانون بررسی شد. نتایج نشان داد که مؤلفه شناخت دانش دارای بیشترین میزان فراوانی و مؤلفه حفظ دانش از کمترین میزان فراوانی  برخوردار بودند. همچنین در بین کتاب‌های درسی، در کتاب علوم تجربی بیش از سایر کتاب‌ها به مفاهیم مدیریت دانش توجه شده است. در بین مفاهیم مدیریت دانش، داده‌های به‌هنجارشده بر حسب کتاب‌ها، مؤلفة اکتساب دانش و بر حسب پایه، مؤلفه توزیع دانش بالاترین ضریب اهمیت را کسب کردند و بر حسب کتاب‌ها و پایه‌ها، مؤلفه شناخت دانش جایگاه سوم را به خود اختصاص داد.

تازه های تحقیق

این پژوهش با هدف بررسی میزان توجه به مفاهیم مدیریت دانش در کتاب‌های درسی دورة ابتدایی انجام شد.با توجه به این‌که مفاهیم مدیریت دانش از نظر اهمیت، به‌طور تدریجی از پایة اول تا ششم افزایش یافته‌اند، این روند کاملاً طبیعی به نظر می‌رسد. با رشد فکری کودکان و ارتقای سطح تحصیلات، هر سال توجه بیشتری به این مفاهیم معطوف شده است و نویسندگان نیز فرصت‌های بیشتری را فراهم کرده‌اند. بااین‌حال، برخی از مفاهیم بیش از حد انتظار و برخی دیگر کمتر از حد انتظار مورد توجه قرار گرفته‌اند. بنابراین، پیشنهاد می‌شود که به مفاهیمی مانند حفظ دانش و استفاده از دانش بیشتر توجه شود. طراحی بسته‌ها و نرم‌افزارهای مرتبط با مؤلفه‌های حفظ و استفاده از دانش می‌تواند به‌عنوان مکملی برای کتاب‌های درسی دورة ابتدایی مورد استفاده قرار گیرد.

مؤلفه شناخت دانش در میان مؤلفه‌های مدیریت دانش، بالاترین رتبه فراوانی را داراست و از نظر اهمیت، در جایگاه سوم قرار گرفته است. با تغییرات جزئی در ضریب اهمیت، این مؤلفه از پایه اول تا ششم به‌طور تدریجی افزایش یافته و این روند کاملاً طبیعی به نظر می‌رسد. با توجه به رشد فکری کودکان و ارتقاء سطح تحصیلات، هر سال توجه بیشتری به مؤلفه شناخت دانش معطوف شده است و نویسندگان نیز فرصت‌های بیشتری را فراهم کرده‌اند. این مؤلفه یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین جنبه‌های مدیریت دانش است که باید در پایه‌های اول، دوم و سوم به آن توجه بیشتری شود. آموزش شناخت دانش باید با استفاده از روش‌های نوین آموزشی و تدریس دروس عملی و مهارتی در راستای شناسایی مدیریت دانش مطمح‌نظر قرار گیرد.

 مؤلفه اکتساب دانش در میان مؤلفه‌های مدیریت دانش رتبه سوم فراوانی را به خود اختصاص داده  است و ضریب اهمیت آن جایگاه چهارم را دارد. مؤلفه توسعة دانش در میان مؤلفه‌های مدیریت دانش رتبة چهارم فراوانی را به خود اختصاص داده است و با توجه به ضریب اهمیت آن جایگاه دوم را دارد. اما با تغییر ضریب اهمیت آن از پایة اول تا ششم رشد نزولی و متفاوت داشته  است. مؤلفة توزیع دانش در میان مؤلفه‌های مدیریت دانش رتبة دوم فراوانی را به خود اختصاص داده و ضریب اهمیت آن، جایگاه اول را دارد. با مقدار زیادی تغییر ضریب اهمیت آن از پایه اول تا ششم رشد متفاوت را در پی داشته و باید به این مؤلفه در پایه‌های اول، دوم، سوم، چهارم، پنجم توجه بیشتری شود چرا که بیشترین توجه به پایة ششم صورت گرفته است. مؤلفه استفاده از دانش در میان مؤلفه‌های مدیریت دانش، رتبه پنجم از نظر فراوانی و همچنین ضریب اهمیت آن نیز در جایگاه پنجم قرار دارد. این مؤلفه از پایه اول تا ششم با تغییرات قابل توجهی در ضریب اهمیت خود، به‌طور تدریجی رشد کرده و هر سال توجه بیشتری به آن معطوف شده است.

مؤلفه حفظ دانش در میان مؤلفه‌های مدیریت دانش رتبه ششم فراوانی را به خود اختصاص داده است و ضریب اهمیت آن جایگاه ششم را دارد. با مقدار زیادی تغییر ضریب اهمیت آن از پایة اول تا ششم رشد متفاوت را در پی داشته و لازم است به این مؤلفه در پایه‌های اول، دوم و پنجم توجه بیشتری شود؛ چرا که بیشترین توجه به پایه‌های چهارم و ششم صورت گرفته است. اما نبست به مؤلفه‌های دیگر کمتر از حد انتظار به این مؤلفه توجه شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Content Analysis of Elementary Textbooks Based on Attention to the Knowledge Management Concepts

نویسندگان [English]

  • Reza Karimi 1
  • Fatemeh Eshaghi Maskouni 2
1 Associate Professor, Department of Knowledge and Information Science, University of Qom, Qom, Iran
2 M.A. Science, Department of Knowledge and Information Science, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

The aim of this study was to analyze the content of elementary school textbooks in terms of the extent to which knowledge management concepts are addressed. This research was quantitative in approach and applied in purpose. The research community included all analyzed textbooks, from which 3,669 components were identified. Content analysis was used for this research; the unit of analysis was pages (text, exercises, images, footnotes), which were reviewed through studies, images, exercises, and activities. Initially, the identified concepts were categorized into six components of the knowledge management building model: knowledge recognition, knowledge acquisition, knowledge development, knowledge distribution, knowledge utilization, and knowledge preservation. Data collection tools included a researcher-made checklist. Subsequently, the collected data were analyzed using Excel software and descriptive statistical indices in the Shannon Entropy analytical process. The results showed that the knowledge recognition component had the highest frequency, while the knowledge preservation component had the lowest one. Additionally, among the textbooks, the science textbook paid more attention to knowledge management concepts in comparison to other textbooks. Among the knowledge management concepts, normalized data by textbooks showed the highest importance coefficient for the knowledge acquisition component; by grade, the knowledge distribution component had the highest importance coefficient; and overall, the knowledge recognition component ranked third based on both textbooks and grades.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Content analysis
  • primary school
  • textbooks
  • knowledge management
  • concepts

مراجع

آذر، عادل. (1380). بسط و توسعه روش آنتروپی شانون برای پردازش داده‌ها در تحلیل محتوی. علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، 11(38-37)، 1–18.
عباسی، رضا؛ افشارنیا، معصومه؛ عباسی، مصطفی. (1394). بررسی کاربردهای مدیریت دانش در مدارس و مراکز آموزشی و الگوی آن. چهارمین کنفرانس ملی و دومین کنفرانس بین المللی حسابداری و مدیریت، شرکت خدمات برتر، تهران.
عابدی، احمد؛ عریضی‌سامانی، سیدحمیدرضا. (1382). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دورة ابتدایی بر حسب سازه انگیزه پیشرفت. نوآوری‌های آموزشی، (5)، 29-54.
عسگری، اکرم. (1392). محتوای کتاب‌های فارسی دورة ابتدایی بر اساس سازه خودباوری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س).
جعفری‌هرندی، رضا. (1391). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دورة ابتدایی به لحاظ میزان توجه به مباحث مهدویت. مشرق موعود، 6 (24)، 107-132.
ربیعی، مهدی؛ محبی‌امین، سکنیه. (1388). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دورة ابتدایی بر حسب سازه الگوی مصرف (با تأکید بر آیات و روایات). زنان و خانواده، 5 (16)، 113-142.
رحیمی، حمید؛ نجفی، محمد. (1386). مدیریت دانش در سازمان‌های آموزشی. تهران: جاودانه، جنگل.
صالحی‌عمران، ابراهیم؛ هاشمی، سهیلا؛ ایران‌نژاد، منصوره. (1391). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دوره‌ آموزش ابتدایی بر اساس مؤلفه‌های شادکامی. نوآوری‌های آموزشی، (44)، 141–164.
صالحی‌عمران، ابراهیم؛ عابدینی‌بلترک، میمنت؛ منصوری، سیروس. (1391). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دوره‌ آموزش ابتدایی بر مبنای مؤلفه‌های امنیت اجتماعی. پژوهش‌های انتظام اجتماعی، 4 (3)، 41-63.
صالحی‌عمران، ابراهیم؛ عابدینی‌بلترک، میمنت؛ مهرعلی‌تبارفیروزجایی، قنبر. (1397). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دورة ابتدایی بر اساس میزان توجه به مؤلفه‌های انرژی نو. تعلیم و تربیت، (133)، 75–94.
کوکبی، مرتضی؛ مجاور، آیدا؛ حیدری، غلامرضا؛ شکاری، محمدرضا. (1394). جستاری بر تعاریف، رویکردها و پیشینه‌ی مدیریت اطلاعات شخصی. علوم و فنون مدیریت اطلاعات، (1)، 5 - 48.
یاری‌قلی، بهبود؛ حسینی، سید احمد؛ صیادی، صادق. (1397). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دورة ابتدایی از منظر توجه به دیگری. راهبرد اجتماعی فرهنگی، (22)، 129 - 144.
پروست، گیلبرت؛ روب، استفان؛ رومهاردت، کای. (1385). مدیریت دانش. ترجمه‌ی علی حسینی خواه. تهران: انتشارات یسطرون.
دلاور، علی. (1393). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: انتشارات رشد.
قلیچ‌لی، بهروز. (1389). مدیریت دانش، فرایند خلق، تسهیم و کاربرد سرمایه فکری در کسب وکارها. تهران: سمت.
سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه. (1402). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه.
Azar, A. (2001). The Extension and development of Shannon's entropy method for data processing in content analysis. Human Sciences of Al-Zahra University, 11(37-38), 1-18. [In Persian]
Abbasi, R., Afsharnia, M., & Abbasi, M. (2014). Examining the applications of knowledge management in schools and educational centers and its model. 4th National Conference and The Second International Accounting and Management Conference, Khadamate Bartar Company, Tehran. [In Persian]
Abedi, A., & Arizi Samani, S. H. (2003). Analysis of the content of elementary course textbooks according to the structure of motivation to progress. Educational Innovations, (5), 29-54. [In Persian]
Askari, A. (2012). The content of Persian books for elementary school based on the structure of self-confidence [Master's thesis, Al-Zahra University]. [In Persian]
 Jafari Harandi, R. (2011). Analysis of the content of elementary course textbooks in terms of the amount of attention paid to the topics of Mahdaviyyat. Mashreq-e Mouood, 6 (24), 107-132. [In Persian]
Rabiei, M., Mohebbi Amin, S. (2009). Content analysis of elementary course textbooks according to the structure of the consumption pattern (with emphasis on verses and narrations). The Women and Families Cultural-Educational Journal, 5(16), 113-142. [In Persian]
Rahimi, H., & Najafi, M. (2007). Knowledge management in educational organizations. Javadane, Jungle. [In Persian]
Salehi Omran, E., Hashemi, S., & Irannejad, M. (2011). Content analysis of primary education textbooks based on the components of happiness. Educational Innovations, (44), 141–164. [In Persian]
Salehi Omran, E., Abedini Baltork, M., & Mansouri, S. (2011). Content analysis of primary education textbooks based on social security components. Social Order Research Quarterly, 4 (3), 41-63. [In Persian]
Salehi Omran, E., Abedini Baltork, M., & Mehr Ali Tabar Firouzjaei, Q. (2017). Content analysis of elementary course textbooks based on the amount of attention to new energy components. Education, (133), 75–94. [In Persian]
Koukabi, M., Mojaver, I., Heidari, G., & Shekari, M. (2014). A survey on definitions, approaches and background of personal information management. Information Management Sciences and Techniques, (1), 5-48. [In Persian]
Yari Qoli, B., Hosseini, S. A., & Sayadi, S. (2017). Content analysis of elementary course textbooks from the perspective of attention to the others. Socio-cultural strategy, (22), 129-144. [In Persian]
Provost, G., Robb, S; Romhardt, Kai. (2006). Knowledge management. Translated by Ali Hosseinikhah. Yasteroon. [In Persian]
Delavar, A. (2013). Theoretical and practical foundations of research in humanities and social sciences. Roshd Publications. [In Persian]
Qlichli, B. (2010). Knowledge management, creation process, sharing and application of intellectual capital in businesses. Samt. [In Persian]
 Sarmad, V., Bazargan, A., & Hejazi, E. (2023). Research methods in behavioral sciences. Aghaz. [In Persian]
Frand, J. & Hixon, C. (1999). Personal Knowledge Management. What? Why? When? Where? How?.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 16 خرداد 1403
  • تاریخ بازنگری: 25 شهریور 1403
  • تاریخ پذیرش: 30 شهریور 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار