بررسی رابطه سواد رسانه‌ای و مهارت‌های اجتماعی با میانجی‌گری تفکر انتقادی دانش‌آموزان

صمیمی, زبیر; جهاندیده, جواد

doi:10.22091/jrim.2025.12101.1185

بررسی رابطه سواد رسانه‌ای و مهارت‌های اجتماعی با میانجی‌گری تفکر انتقادی دانش‌آموزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار، گروه روان‌شناسی و تکنولوژی آموزشی، دانشگاه بین المللی چابهار، چابهار، ایران

² دانش‌آموخته دکتری برنامه‌ریزی درسی، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

10.22091/jrim.2025.12101.1185

چکیده

تعلیم‌وتربیت نقش مهمی در افزایش مهارت‌ها ازجمله مهارت‌های اجتماعی دارد. در همین راستا هدف از پژوهش حاضر، بررسی رابطه سواد رسانه‌ای و مهارت‌های اجتماعی با میانجی‌گری تفکر انتقادی دانش‌آموزان بود. روش پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش حاضر را تمامی دانش‌آموزان دوره اول متوسطه شهرستان ایرانشهر در سال تحصیلی 1402-1401 تشکیل داد که از بین آن‌ها تعداد 200 دانش‌آموز به روش نمونه گیری خوشه‌ای چندمرحله ای به‌عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از پرسش‌نامه‌های مهارت‌های اجتماعی گرشام و الیوت (1990)، سواد رسانه‌ای فلسفی (1393) و تفکر انتقادی ریکتس (2003) استفاده شد. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از ضریب همبستگی و مدل‌یابی معادلات ساختاری انجام گرفت. نتایج تحلیل داده‌ها نشان داد که رابطه مثبت و معنی‌داری بین سواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی با نمره کل مهارت‌های اجتماعی و مؤلفه‌های آن وجود داشت (05/0P<). نتایج مدل‌یابی معادلات ساختاری نیز نشان داد که مدل برازش مناسبی داشت و تفکر انتقادی نقش میانجی در رابطه بین سواد رسانه‌ای و مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان داشت )05/0P<). براساس نتایج پژوهش حاضر می‌توان دریافت که سواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی نقش اثرات مستقیم و غیرمستقیم معنی‌داری بر مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان دارد و در برنامه‌های آموزشی باید مورد توجه قرار گیرد.

تازه های تحقیق

نتایج این پژوهش نشان داد که رابطه مثبت و معنی‌داری بین سواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی با مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان وجود دارد؛ علاوه‌بر این تفکر انتقادی نقش میانجی در رابطه بین سواد رسانه‌ای و مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان ایفا کرد.

در تبیین رابطه بین سواد رسانه‌ای و مهارت‌های اجتماعی می‌توان این‌گونه استدلال کرد که بخش اعظمی از رشد هیجانی و ارتباطی نوجوانان از طریق رسانه‌ها اتفاق می‌افتد. همه اوقاتی که کودکان و نوجوانان در دنیای مجازی مخصوصاً شبکه‌های اجتماعی می‌گذارند، زمان آن‌ها را از درگیر شدن در ارتباطات چهره‌به‌چهره و سایر فعالیت‌های بین فردی می‌گیرد و استفاده کنترل‌نشده و نداشتن سواد رسانه‌ای در نوجوانان از ارتباطات دیجیتالی، می‌تواند ابرازهای رودررو که برای رشد و تقویت مهارت‌های اجتماعی ضروری هستند را کاهش دهد. بنابراین نداشتن مهارت و اطلاعات کافی برای استفاده از رسانه‌ها کاربران را با چالش‌های متعددی مواجه می‌سازد و رشد اجتماعی و ارتباطی آنان به شکل صحیح و مناسبی حالتی تشکل یافته به خود نمی‌گیرد.

همچنین در تبیین رابطه بین تفکر انتقادی و مهارت‌های اجتماعی می‌توان بیان کرد که افرادی که دارای مهارت تفکر انتقادی هستند، توانایی تحلیل منطقی مسائل، ارزیابی شواهد و تشخیص محدودیت‌های دانشی خود را دارند. در تبیین نقش میانجی تفکر انتقادی در رابطه بین سواد رسانه‌ای و مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان نیز می‌توان این‌گونه استدلال کرد که داشتن سواد رسانه‌ای شرایطی را فراهم می‌کند تا انسان به‌صورت انتقادی پیام‌ها را تحلیل کند و بتواند هدف و دیدگاه پیام فرستنده را بشناسد.

سواد رسانه‌ای کاربران می‌تواند اهمیت فراوانی بر مهارت‌های اجتماعی کاربران داشته باشد؛ اما در بیان اینکه چگونه سواد رسانه‌ای کاربران با مهارت‌های اجتماعی آنان ارتباط دارد، می‌توان گفت که سواد رسانه‌ای به‌طور اعم و سواد خبری به‌طور اخص، با تقویت مهارت تجزیه‌وتحلیل می‌تواند فرد را در ایجاد پیام و تعامل مؤثر با دیگران از طریق رسانه‌های مشارکتی و اجتماعی، یاری دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the Relationship between Media Literacy and Social Skills with the Mediation of Students' Critical Thinking

نویسندگان [English]

Zobair Samimi ¹
Javad Jahandideh ²

¹ Assistant Professor, Department of Psychology and Educational Technology, Chabahar International University, Chabahar, Iran

² Ph.D. in Curriculum Planning, Department of Educational Sciences, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Education plays an important role in increasing social skills. In this regard, the present study investigated the relationship between media literacy and social skills with the mediation of students' critical thinking skills. The research method was descriptive and correlational. The statistical population of the present study consisted of all first-year high school students in Iranshahr city in the academic year 1401-1402, from which 200 students were selected as the research sample using multi-stage cluster sampling. To collect data, Gresham and Elliott's (1990) social skills questionnaire, philosophical media literacy (2014) and Ricketts' (2003) critical thinking questionnaire were used. Data analysis was performed using correlation coefficients and structural equation modeling. The results of data analysis showed that there was a positive and significant relationship between media literacy and critical thinking with the total score of social skills and its components (P<0.05). The results of structural equation modeling also showed that the model had a good fit, and critical thinking played a mediating role in the relationship between media literacy and students' social skills (P<0.05). Based on the results of the present study, it can be seen that media literacy and critical thinking have significant direct and indirect effects on students' social skills and should be considered in educational programs.

کلیدواژه‌ها [English]

social skills
media literacy
critical thinking

مراجع

Afzali, M., & Kaveh, S. (2023). Examining the Relationship between Media Literacy and Creative Self-Efficacy of IRIBs’ Employees. Communication Research, 30(115), 153-181. https://doi.org/10.22082/cr.2023.2011272.2597 [In Persian]

Avdiu, E., Bekteshi, E., & Gollopeni, B. (2025). Learning skills for the future–implementing the 21st-century learning. Multidisciplinary Science Journal, 7(1), 1-8. https://doi.org/10.31893/multiscience.2025011

Azizi, S. M., Zare, H., & Almasi, H. (2016). The correlation of critical thinking disposition and achievement goal orientation with student entrepreneurial characteristics. Iranian Journal of Medical Education, 16, 200-209. https://ijme.mui.ac.ir/article-1-3950-en.pdf [In Persian]

Borbour, S., Faghihi, M., & Yazdanpanah, A.A. (2018). Investigating the effectiveness of digital media literacy on the development of students' social skills; A case study of students of the first-year secondary school of Farzanegan in Karaj. Applied Studies in Management and Development Sciences, 2(10), 1-12. https://sid.ir/paper/515304/fa

Brown, K. (2018). Education, culture and critical thinking. Routledge.

Chatfield, T. (2022). Critical thinking: Your guide to effective argument, successful analysis and independent study. Sage.

Clayton, R. J., Hein, S., Keller-Margulis, M. A., & Gonzalez, J. E. (2022). Associations between social skills, inattention, and English vocabulary skills of preschool Latinx dual language learners. Journal of Research in Childhood Education, 36(2), 219-238. https://doi.org/10.1080/02568543.2021.1934200

Delavar, A. (2019). Educational and psychological research. Virayesh Pub. [In Persian]

Elder, L., & Paul, R. (2020). Critical thinking: Tools for taking charge of your learning and your life. Foundation for Critical Thinking.

Flores, S. G., Chua, A. H., & Espinosa, M. A. (2024). Cooperative Learning and the Development of Social Skills in Preschool Children. In Innovation and Technologies for the Digital Transformation of Education: European and Latin American Perspectives (pp. 349-356). Singapore: Springer Nature Singapore.

Friedman, P. (2025). Redefining Leadership: My Journey, Media Literacy, Inclusion. Building Inclusive Leadership Beyond the Gender Binary, 133-148. https://doi.org/10.4018/979-8-3693-3928-2.ch008

Fuchs, C. (2021). What is Critical Theory?. In Foundations of Critical Theory (pp. 17-51). Routledge.

Gefen, D., Straub, D., & Boudreau, M. C. (2000). Structural equation modeling and regression: Guidelines for research practice. Communications of the association for information systems, 4(1), 7-18. https://doi.org/10.17705/1CAIS.00407

Ghorbani Rezvan, M., & Mirzaei, P. (2023). The Relationship between Media Literacy with Critical Thinking Skills and the Mediating Role of Cognitive Creativity (Case study: High School Students in Qom). Media and Communication Research, 1(1), 149-178. https://doi.org/10.22034/mcr.2023.181951 [In Persian]

Gresham, F. M., & Elliott, S. N. (1990). Social skills rating system: Manual. American Guidance Service.

https://rcc.soore.ac.ir/article_251324.html

Irwan, I., Arnadi, A., & Aslan, A. (2024). Developing critical thinking skills of primary school students through independent curriculum learning. Indonesian Journal of Education (INJOE), 4(3), 788-803. https://injoe.org/index.php/INJOE/article/view/138

Jahangiri, A., & Ebrahimpour Koumleh, S. (2022). Investigating the Mediating Role of Learning Styles in Relationship Between Literacy Media with Academic Satisfaction of Students. Educational Technologies in Learning, 5(16), 27-49. https://doi.org/10.22054/jti.2022.64364.1341 [In Persian]

Jamil, M., Hafeez, F. A., & Muhammad, N. (2024). Critical thinking development for 21st century: Analysis of Physics curriculum. Journal of Social & Organizational Matters, 3(1), 1-10. https://doi.org/10.56976/jsom.v3i1.45

Kalantzis, M., & Cope, B. (2025). Literacy in the time of artificial intelligence. Reading Research Quarterly, 60(1), 1-34. https0://doi.org/10.1002/rrq.591

Kerruish, E. (2025). Critical thinking in higher education: Taking Stiegler’s counsel on the digital milieu. Pedagogy, culture & society, 33(1), 1-17. https://doi.org/10.1080/14681366.2023.2183983

Kline, R.B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling. Second Edition: The Guilford Press.

Ku, K. Y., Kong, Q., Song, Y., Deng, L., Kang, Y., & Hu, A. (2019). What predicts adolescents’ critical thinking about real-life news? The roles of social media news consumption and news media literacy. Thinking Skills and Creativity, 33, 100570. https://doi.org/10.1016/j.tsc.2019.05.004

Livingston, L. A., Colvert, E., Social Relationships Study Team, Bolton, P., & Happé, F. (2019). Good social skills despite poor theory of mind: exploring compensation in autism spectrum disorder. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 60(1), 102-110. https://doi.org/10.1111/jcpp.12886

McNelly, T. A., & Harvey, J. (2021). Media Literacy Instruction in Today's Classrooms: A Study of Teachers' Knowledge, Confidence, and Integration. Journal of Media Literacy Education, 13(1), 108-130. https://doi.org/10.23860/JMLE-2021-13-1-10

Mustapha, M. J., Lasisi, M. I., & Barabash, V. V. (2024). Are they tools? Anglophone West African countries’ students’ misconception of media literacy and critical thinking for combating misinformation. Journal of Media Literacy Education, 16(1), 94-103. https://doi.org/10.23860/JMLE-2024-16-1-7

Pagán-Castaño, J., Pagán-Castaño, E., Callarisa-Fiol, L., & Sánchez-García, J. (2025). The Strengthening critical thinking and its impact on new media literacy. ESIC Market, 56(1), 1-19. https://doi.org/10.7200/esicm.56.348

Pakmehr, H., Mirdrogi, F., Ghanaei, A., & Karami, M. (2013). Reliability, validity and factor analysis of Ricketts' Critical Thinking Disposition scales in high school. Quarterly of Educational Measurement, 3(11), 33-54. https://jem.atu.ac.ir/article_2678.html [In Persian]

Rathus, S. A. (2021). Childhood and adolescence: Voyages in development. Cengage Learning.

Ricketts, J. C. (2003). Critical thinking skills of selected youth leaders: The efficacy of leadership development, critical thinking dispositions, and student academic performance (Doctoral dissertation, University of Florida).

Rocheleau, J. N., & Chiasson, S. (2022). Privacy and Safety on Social Networking Sites: Autistic and Non-Autistic Teenagers’ Attitudes and Behaviors. ACM Transactions on Computer-Human Interaction (TOCHI), 29(1), 1-39. https://doi.org/10.1145/3469859

Samimi, Z., & Molazahi, A. (2022). The Relationship between Media Literacy and Information Systems Acceptance with the Mediating Role of Psychological Flexibility in Sib and Suran High School Teachers. Teacher Educational Literacy, 2(1), 141-159. https://doi.org/20.1001.1.28210719.1401.2.1.14.8 [In Persian]

Scull, T. M., Dodson, C. V., Geller, J. G., Reeder, L. C., & Stump, K. N. (2022). A Media Literacy Education Approach to High School Sexual Health Education: Immediate Effects of Media Aware on Adolescents’ Media, Sexual Health, and Communication Outcomes. Journal of Youth and Adolescence, 51(4), 708-723. https://doi.org/10.1007/s10964-021-01567-0

Shahim, S. (1998). Reliability and validity of the scale of classification approach social skills in a group of primary school children. Journal of Psychology and Educational Sciences, 3(4), 17-29. https://www.sid.ir/paper/430934/fa [In Persian]

Shahim, S. (2003). Evaluation of social skills in a group of blind students in teachers. Journal of Psychology and Educational Sciences, 1(32), 121-139. [In Persian]

Siburian, J., Corebima, A. D., & Saptasari, M. (2019). The correlation between critical and creative thinking skills on cognitive learning results. Eurasian Journal of Educational Research, 19(81), 99-114. https://dergipark.org.tr/en/pub/ejer/issue/45577/572934

Sørlie, M. A., Hagen, K. A., & Nordahl, K. B. (2021). Development of social skills during middle childhood: Growth trajectories and school-related predictors. International Journal of School & Educational Psychology, 9(1), 69-87. https://doi.org/10.1080/21683603.2020.1744492

Steinert, S., Marin, L., & Roeser, S. (2025). Feeling and thinking on social media: emotions, affective scaffolding, and critical thinking. Inquiry, 68(1), 114-141. https://doi.org/10.1080/0020174X.2022.2126148

Talebi, M. A., & Omidvar Faz, M. (2022). Investigating the relationship between the media literacy level and critical thinking and social skills among students of the Payame Noor University of Birjand. rahpooye Ertebatat-o farhang, 1(2), 21-30. https://doi.org/10.22034/rcc.2022.251324

Teo, T. & Noyes, J. (2012). Explaining the intention to use technology among pre-service
teachers: a multi-group analysis of the Unified Theory of Acceptance and Use of Technology. Interactive Learning Environments, 22(1), 51–66. https://doi.org/10.1080/10494820.2011.641674.