اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی بر انعطاف‌پذیری شناختی و حساسیت بینفردی دانش‌آموزان پسر نوجوان دارای نشانه‌های اضطراب اجتماعی

کوشکی, یاراحمد; محمدزاده, جهانشاه; میهن دوست, زینب

doi:10.22091/jrim.2025.11624.1131

اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی بر انعطاف‌پذیری شناختی و حساسیت بینفردی دانش‌آموزان پسر نوجوان دارای نشانه‌های اضطراب اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجو دکتری روانشناسی عمومی، گروه روانشناسی، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران.

² دانشیار، گروه روانشناسی و علوم تربیتی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

³ استادیار،گروه روانشناسی، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران.

10.22091/jrim.2025.11624.1131

چکیده

این پژوهش با هدف اثربخشی آموزش ذهنآگاهی بر انعطاف‌پذیری شناختی و حساسیت بینفردی نوجوانان دارای نشانههای اضطراب اجتماعی انجام شد. پژوهش از نوع نیمه‌آزمایشی با طرح پیشآزمون، پسآزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی دانش‌آموزان پسر نوجوان دارای نشانه‌های اختلال اضطراب اجتماعی شهر کوهدشت در سال تحصیلی 1403-1402 بود که از میان آنها 30 دانش‌آموز نوجوان دارای نشانههای اختلال اضطراب اجتماعی که نمرات پایینی در انعطاف‌پذیری شناختی و نمرات بالایی در حساسیت بین‌فردی داشتند، به شیوه نمونه‌گیری دردسترس انتخاب و به‌شیوه تصادفی در دو گروه آزمایش (15 نفر) و کنترل (15 نفر) گمارده شدند. داده‌ها با استفاده از پرسش‌نامه اضطراب اجتماعی نوجوانان (SASA)، پرسش‌نامه انعطاف‌پذیری شناختی دنیـس و ونـدروال (2010) و پرسش‌نامه حساسیت بین‌فردی توسط بویس و پاپکر(1989) جمعآوری شد. گروه آزمایش تحت آموزش ذهن‌آگاهی در طی 8 جلسه 70 دقیقهای قرار گرفتند. داده‌ها با استفاده از تحلیل کوواریانس چندمتغیری در نرم‌افزار SPSS (نسخه 24) تحلیل گردید. نتایج حاصل نشان داد که آموزش ذهن‌آگاهی بر انعطاف‌پذیری شناختی و حساسیت بینفردی گروه آزمایش تأثیر معناداری داشته است (۰۱/۰p<)، به بیان دیگر آموزش ذهن‌آگاهی در ارتقای انعطافپذیری شناختی و کاهش حساسیت بین‌فردی گروه آزمایش اثربخش بوده است (۰۱/۰p<). می‌توان گفت از جمله آموزش‌های مفید و اثربخش در جهت تقویت انعطاف‌پذیری شناختی و کاهش حساسیت بین‌فردی نوجوانان دارای اختلال اضطراب اجتماعی، آموزش ذهن‌آگاهی است.

تازه های تحقیق

نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل یافته‌های پژوهش نشان‌داد که آموزش ذهن‌آگاهی بر انعطاف‌پذیری شناختی نوجوانان دارای اختلال اضطراب اجتماعی اثربخش است. به بیان دیگر نمرات انعطاف‌پذیری شناختی آزمودنی‌ها در پسآزمودن در نتیجه آموزش ذهن‌آگاهی بهبود معناداری را نشان دادند

نتایج هر یک از پژوهش‌های ذکر‌شده حاکی از اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی بر متغیرهایی چون: خودتنظیمی هیجانی و انعطاف‌پذیری روان‌شناختی، کارکردهای اجرایی، حساسیت اضطرابی و علائم رفتار خود‌تنظیمی است. در تبیین این یافته می‌توان چنین استنباط نمود که در آموزش مبتنی بر ذهن‌آگاهی، با افزایش آگاهی افراد نسبت به حال، از طریق فنونی مثل توجه به تنفس و بدن و معطوف کردن آگاهی به اینجا و اکنون، بر نظام شناختی و پردازش اطلاعات تأثیر می‌گذارد و باعث کاهش نشخوارهای فکری و نگرش‌های ناکارآمد در افراد می‌شود. همچنین افراد را متوجه افکار زائد خود می‌سازد و مجدداً افکار آنها را به سایر جنبه‌های زمان حال، نظیر تنفس، راه رفتن همراه با حضور ذهن یا صداهای محیطی، معطوف می‌سازد و از این طریق باعث افزایش انعطاف‌پذیری روانشناختی میشود

در آموزش ذهن‌آگاهی مراجعان یاد می‌گیرند که چطور با افکار و احساس‌های غیرمنطقی خود رابطه برقرار کنند و روی تغییر محتوای افکار متمرکز شوند و آنها را تغییر دهند و در چشم‌انداز وسیعتری افکار و احساس‌ها را ببینند.

نتیجه دیگر پژوهش نشان داد که آموزش ذهن‌آگاهی بر حساسیت بین‌فردی نوجوانان دارای اختلال اضطراب اجتماعی مؤثر است. بهمعنای دیگر، آموزش ذهن‌آگاهی منجر به کاهش نمرات حساسیت بینفردی آزمودنی‌های دارای اختلال اضطراب اجتماعی شده است. در تبیین این یافته پژوهش می‌توان گفت روش مداخله ذهن‌آگاهی از طریق تمرین‌های مراقبه منظم باعث بالا رفتن هوشیاری لحظه به لحظه فرد نسبت به احساسات و عواطف معطوف به جسم خود می‌شود و از این طریق آنها یاد می‌گیرند که با آگاهی و هوشیار شدن به افکار هیجانی منفی خود، این نوع افکار را به‌صورت غیر قضاوتی پذیرا و همراه با آرامش بیان کنند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Effectiveness of Mindfulness Training on Cognitive Flexibility and Interpersonal Sensitivity in Adolescent Male Students with Symptoms of Social Anxiety

نویسندگان [English]

Yarahmad Kooshki ¹
Jahanshah Mohammadzadeh ²
Zeinab Mihandoost ³

¹ Ph.D. student in General Psychology, Department of Psychology, Islamic Azad University, Ilam Branch, Ilam, Iran

² Associate Professor, Department of Educational Sciences and Psychology, Faculty of Literature and Human Sciences, Ilam University, Ilam, Iran

³ Assistant Professor, Department of Psychology, Islamic Azad University, Ilam Branch, Ilam, Iran

چکیده [English]

This research was conducted with the aim of the study of the effectiveness of mindfulness training on cognitive flexibility and interpersonal sensitivity in adolescents with symptoms of social anxiety. The research was semi-experimental type with a pre-test, post-test design with a control group. The statistical population of the research included all adolescent male students with symptoms of social anxiety disorder in the city of Koohdasht in the academic year of 2023-2024, among them were 30 adolescent students with symptoms of social anxiety disorder who had low scores in flexibility. They had cognitive adaptability and high scores in interpersonal sensitivity; thus, they were selected by available sampling and randomly assigned to two experimental (15 people) and control (15 people) groups. Data were collected using the Adolescent Social Anxiety Questionnaire (SASA), the cognitive flexibility questionnaire by Dennis and Vanderwaal (2010), and the interpersonal sensitivity questionnaire by Boyce and Parker (1989). The experimental group underwent mindfulness training during 8 sessions of 70 minutes. The data were analyzed using multivariate covariance analysis in SPSS software (version 24). The results showed that mindfulness training had a significant effect on the cognitive flexibility and interpersonal sensitivity of the experimental group (p<0.01), in other words, mindfulness training improved cognitive flexibility and reduced interpersonal sensitivity. The experimental group was effective (p<0.01). It can be said that one of the useful and effective trainings in order to strengthen cognitive flexibility and to reduce interpersonal sensitivity of adolescents with social anxiety disorder is mindfulness training.

کلیدواژه‌ها [English]

mindfulness
cognitive flexibility
interpersonal sensitivity
social anxiety
teenagers

مراجع

Ali, S. M. K., Almakarem, A. S. A., Ahmed, M. G. A., Elnabawey, E. S. S. (2024). Effectiveness of Mindfulness Program on Anxiety, Anger, and Self-Esteem among Academic Nursing Student.‏ Sohag Journal of Nursing Sciences, 3 (4), 42-54.

Boyce, P., & Parker, G. (1989). Development of a scale to measure interpersonal sensitivity. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 23, 341–351.

Byramy, M., Hashemy, T., & Ashory, M. (2017). Effectiveness of Emotional Regulation Training on Students Social Adaptation and Interpersonal Sensitivity. Social psychology research, 7 (27), 1-14. (In Persian)

Cayoun, B. A. (2011). Mindfulness-integrated CBT: Principles and practice. John Wiley & Sons.

Dennis, J. P., & Vander Wal, J. J. S. (2010). The cognitive flexibility inventory: instrument development andestimates of reliability and validity. Cognit Ther Res, 34 (3): 241-53.

Dong, M., Li, Y., & Zhang, Y. (2023). The effect of mindfulness training on executive function in youth with depression. Acta Psychologica, 235, 103888.‏

Du, M., Peng, Y., Li, Y., Zhu, Y., Yang, S., Li J, ... & Zhang, M. (2022). Effect of trait anxiety on cognitive flexibility: Evidence from event-related potentials and resting-state EEG. Biological Psychology, 170, 108319.‏

Eby, L. T., Allen, T. D., Conley, K. M., Williamson, R. L., Henderson, T. G., Mancini, V. S. (2019). Mindfulness-based training interventions for employees: A qualitative review of the literature. Human Resource Management Review, 29(2), 156-78.

Fahimi, N., Kiamarsi, A., Kazemi, R., & Narimani, M. (2020). Comparison of the effectiveness of mindfulness training and emotion regulation along with diet on psychological flexibility and selfregulatory behavior of overweight adolescents. Journal of the Faculty of Medicine of Mashhad University of Medical Sciences, 62 (4), 2563-2574. [In Persian]

Farajzadeh, P., Ghazanfari, A., Charami, M., & Sharif, T. (2020). A Comparison on the Effectiveness of Training Psychological Capitals and Emotional Self-Regulation on the Psychological flexibility of Teacher Students with Low Academic Eagerness. Journal of the Faculty of Medicine of Mashhad University of Medical Sciences, 63, 1-15..[In Persian]

Gu, Y., & Zhu, Y. (2018). TCTAP A-138 Effects of Mindfulness-based Stress Reduction on Components of the Metabolic Syndrome in Patients with Coronary Heart Disease: A Randomized Controlled Trial. Journal of the American College of Cardiology, 71(16), 38- 41.

Hatampour, E., Mostafai, A., & Sohrabi, Z. (2021). The Effectiveness of Mindfulness Training Program on Perceived Stress, Anxiety Sensitivity and Anxiety Symptoms in Adolescents with Symptoms of Social Anxiety Disorder. Journal of Nursing Education(JNE), 9 (6), 37-48. [In Persian]

Hosseini, S. A., & Nasri, M. (2022). Effectiveness of a Hybride Dialectical Behavior Therapy and Lithum Carbonate compared to Sole Medication Treatment on Emotion-regulation, Selfcontrol and Cognitive-flexibility of Bipolar Disordered Patients. Journal of Clinical Psychology, 14 (1), 13-24. [In Persian]

Jokar, B., Zaremohammadi, A., Ziyaei Bakhsh, M., & Ghanbari, A. (2022). The Effectiveness of Cognitive Therapy based on Mindfulness Training on Reducing Social Anxiety and Increasing Self-esteem of Students with Learning Disabilities. Int J Health Stud, 8(1), 6-10

Kaneda, Q., & Osaka, P. (2019). The cognitive flexibility inventory: Instrument development and estimates of reliability and validity. Cognitive Therapy and Research, 34(3), 241-53.

Kashdan, B., & Rottenberg, C. (2016). Effects of an acceptance and commitment therapy intervention on leaders’ and managers’ psychological flexibility. J Thér Comport Cogn, 27(1), 34-42.

Kenny-Chiu, D., & Clar-leanor, L. (2021). Cognitive predictors of adolescent social anxiety. Research and Therapy, 137-202.

Khodaei, A., Shokri, O., Pakalak, M., Garavand, F., & Tolabi, S. (2011). Factorial structure and psychometric properties of adolescent social anxiety scale. Journal of Behavioral Sciences, 5 (3), 7-13. [Persian]

Lei, X., Sasisekaran, J., & Nguyen-Feng, V. N. (2024). The Experience of Stuttering in Everyday Life among Adults Who Stutter: The Impact of Trait Social Anxiety and the Social Situations. Journal of Fluency Disorders, 106061.‏

Leichsenring, F., & Leweke, F. (2017). Social anxiety disorder. New England Journal of Medicine, 376(23), 2255-2264.‏

Lindsay, E. K., Young, S., Brown, K. W., Smyth, J. M., & Creswell, J. D. (2019). Mindfulness training reduces loneliness and increases social contact in a randomized controlled trial. Proceedings of the National Academy of Sciences, 116(9), 3488-3493.‏

Lee, J. K. & Orsillo, S. M. (2014). Investigating cognitive flexibility as a potential mechanism of mindfulness in generalized anxiety disorder. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 45(1), 208-216.

MacKenzie, M. B., & Kovovski, N. L. (2016). Mindfulness-based cognitive therapy for depression: Trends and developments. Psychology Research and Behavior Management, 9, 125-32.

Mao, L., Li, P., Wu, Y., Luo, L., & Hu, M. (2023). The effectiveness of mindfulness-based interventions for ruminative thinking: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Journal of Affective Disorders, 321, 83-95.‏

Rapee, R. M., Oar, E. L., Johnco, C. J., Forbes, M.K., Fardouly, J., Magson, N. R., & Richardson, C. E. (2019). Adolescent development and risk for the onset of social -emotional disorders: A review and conceptual model. Behaviour research and therapy, 123, 103501.

Shayegh Borojeni, B., Manshaee, G. H., & Sajjadian, I. (2019). Comparing the effects of teen-centric mindfulness and emotion regulation trining on aggression and anxiety in type II with bipolar disorder female adolescent. Psychological Achievements, 26 (2), 67-88.[In Persian]

Shomali Shahreza, M., Ebrahimpour, M., & Balideh, M. (2020). Prevalence of social anxiety in first grade high school students in Isfahan. Journal of Analitical-Cognitive Psycholoy, 11 (40), 45-57. [Persian]

Sohrabi, Z., Taheri Tafti, S. S., & Mashhadi, M. (2023). Predicting Interpersonal Sensitivity Based on Believability of Anxious feelings and Thoughts: The Mediating Role of Cognitive Flexibility. Rooyesh, 11 (11), 173-184. [In Persian]

Tolan, Ö. Ç., Kara, B. C. (2023). The Mediating Role of Cognitive Flexibility in the Relationship between Social Anxiety and General Self-Efficacy. E-International Journal of Educational Research, 14(1).‏

Wedgeworth, M., LaRocca, M. A, Chaplin, W. F, & Scogin, F. (2017). The role of interpersonal sensitivity, social support, and quality of life in rural older adults. Geriatric Nursing, 38(1), 22-26.‏

You, Z., Zhang, Y., Zhang, L., Xu, Y., & Chen, X. (2019). How does self-esteem affect mobile phone addiction? The mediating role of social anxiety and interpersonal sensitivity. Psychiatry Research, 271, 526-531.

Zvolensky, M. J., Rogers, A. H., Bakhshaie, J., Viana, A. G., Walker, R., Mayorga, N. A, ... & Ochoa –Perez, M. (2019). Perceived racial discrimination, anxiety sensitivity, and mental health among Latinos in a federally qualified health center. Stigma and Health, 4(4), 473