اثربخشی آموزش راهبردهای شناختی بر سطوح درک مطلب خواندن متون روایی و اطلاعاتی با رویکردی پویا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم تربیتی ،دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

3 کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

پژوهش حاضر به‌‌منظور تعیین اثربخشی آموزش راهبردهای شناختی بر سطوح مختلف درک مطلب خواندن متون روایی و اطلاعاتی دانش‌‌آموزان پایه سوم ابتدایی شهر دزفول انجام شد. این پژوهش مبتنی بر یک طرح آزمایشی چند خط پایه بین آزمودنی‌‌ها بود. ابزار مورد استفاده مجموعه‌‌ای از آزمون‌‌های درک مطلب معلم‌‌ساخته شامل 20 عدد متن همتا در دو نوع روایی و اطلاعاتی بود. اجرای پژوهش در 60 نشست انفرادی برای 3 آزمودنی دنبال شد. سنجش درک مطلب به‌‌صورت شفاهی و در قالب مصاحبه نیمه‌‌ساختاریافته صورت گرفت. در نهایت با استفاده از تحلیل نموداری و دو روش ناهمپوش NAP و TAU در نرم‌‌افزار اکسل 2019 اندازه اثرها محاسبه شد. پس از تحلیل داده‌‌ها اگرچه روش آموزش راهبردی مؤثر ارزیابی شد، اما تفاوت معناداری میان درک مطلب آزمودنی‌‌های آزمایشی و گواه دیده نشد. بااین‌‌حال، در تحلیل جداگانه متون مشاهده شد که در متون روایی آموزش راهبردی نسبت به سنتی با اندازه اثرهای 83 و 67 درصد اثربخشی بالاتری دارد. همچنین تفاوت معنادار مشابهی میان درک مطلب آزمودنی‌‌ها در سطوح درک لفظی و بازسازماندهی مشاهده شد، اما در سطح درک استنباطی تفاوت معناداری یافت نشد. نتایج این پژوهش گویای اثربخشی آموزش راهبردی بر درک مطلب مبتنی بر تفکر سطح پایین بود.

تازه های تحقیق

در پژوهش حاضر روند تحول درک مطلب دانش‌‌آموزان پایه سوم ابتدایی، در ضمن آموزش، در یک طرح آزمایشی تک‌آزمودنی با چند خط پایه مطالعه شد و نتایج آن با استفاده از نمودار و روش‌‌های ناهمپوش NAP و TAU تحلیل گردید.

پژوهش حاضر نشان داد که فرایند رشد درک مطلب روندی خطی را طی نمی‌‌کند و با افت و خیزهایی همراه است. این بدان معناست که در آموزش مهارت‌‌های شناختی به دانش‌‌آموزان، افت مقطعی لزوماً به معنای کاهش سطح درک نیست و می‌تواند جزئی از مراحل طبیعی ارتقای درک مطلب باشد. همچنین، مشاهده شد که آموزش راهبردهای شناختی یادشده بر درک مطلب مبتنی بر تفکر سطح پایین، یعنی درک لفظی و بازسازماندهی تأثیر مثبتی دارد، در حالی که برای تفکر سطح بالا چنین نیست؛ در نتیجه، عملکرد فرد در سطوح مختلف درک مطلب یکسان نیست و آموزش یک یا چند راهبرد برای تفکر سطح پایین ممکن است موقتاً عملکرد دانش‌‌آموزان را در تفکر سطح بالا همچون درک استنباطی کاهش دهد. انتظار می‌رود که این کاهش موقتی پس از تمرین بیشتر مهارت‌ها تا رسیدن به سطح خودکاری مرتفع شده و منابع شناختی آن‌ها به‌میزان بیشتری در خدمت تفکر سطح بالا قرار گیرد. ضمن آنکه فرایندهای سطح بالا خود مبتنی بر فرایندهای سطح پایین بوده و خودکار شدن آن‌ها می‌تواند ظرفیت‌های بالاتری برای درک استنباطی فراهم کند. در نهایت، تفاوت معنادار میان درک مطلب متون روایی و اطلاعاتی نشان داد که این دو نوع متن نیازمند کاربست مهارت‌‌های متفاوتی از سوی خواننده‌اند و هر یک از این مهارت‌ها باید جداگانه آموزش داده شوند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Effectiveness of Teaching Cognitive Strategies on Levels of Reading Comprehension of Narrative and Informational Texts with a Dynamic Approach

نویسندگان [English]

  • Abbas Habib Zadeh 1
  • Morteza Hassan zadeh 2
  • Fereshteh Lotfi Sarabi 3
1 Associate Professor of the Department of Educational Sciences, Faculty of Literature and Humanities, University of Qom, Qom, Iran
2 PhD student in Educational Psychology, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran
3 Masters degree in Educational Psychology, Faculty of Literature and Human Sciences, Qom University, Qom, Iran
چکیده [English]

The present study was conducted to determine the effectiveness of teaching cognitive strategies on different levels of reading comprehension of narrative and informational texts among third grade elementary students of Dezful. This study was based on a multiple-baseline design across subjects. The tool used in this study was a set of teacher-made comprehension tests that included 20 texts matched in both narrative and informational genres. The study was conducted in 60 individual sessions for three subjects, Comprehension was assessed orally by semi-structured interviews. Finally, using graphical analysis and two nonoverlap methods i.e. NAP and TAU in Excel 2019 the effect sizes was calculated, and the results were discussed. After analyzing the data, although the effectiveness of strategic instruction method was evaluated, there was no significant difference between comprehension of the experimental and control subjects. However, in the separate analysis of the texts, it was observed that in the narrative texts, strategic instruction is more effective than the traditional one with effect sizes of 83% and 67%. Also, a similar significant difference was observed between subjects' reading comprehension in the levels of literal comprehension and reorganization, but no significant difference was found in the level of inferential comprehension. The results of this research showed the effectiveness of strategic instruction on reading comprehension based on low-level thinking.

کلیدواژه‌ها [English]

  • reading comprehension
  • narrative and informational texts
  • cognitive strategies
  • multiple-baseline design
  • individual instruction

مراجع

جباری، سوسن و خادمی، محسن (1392). ساخت آزمون تشخیصی خواندن و درک مطلب جهت دانش‌‌آموزان دوره‌‌ی ابتدایی. مجله پژوهش‌‌های برنامه درسی. 3(2)، 33-51.
حیدری، عبدالحسین و سیدکلان، سیدمحمد (1398). تحلیل پرسش‌‌های خواندن و درک مطلب کتاب‌‌های فارسی دوره‌‌ی دوم ابتدایی براساس طبقه‌‌بندی برت (1976). پژوهش‌‌نامه آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌‌زبانان، 8(2)، 69-92.
رضایی، مریم (1396). تأثیر آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی بر درک مطلب و حل مسئله. روان‌‌شناسی معاصر، 12، 794-797.
سازمان پژوهش و برنامه‌‌ریزی آموزشی (1396). راهنمای معلم فارسی سوم دبستان، چاپ دوم، تهران: اداره کل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی.
شرکت‌‌نادری، نگار و لطیفی، زهره (1399). اثربخشی آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی بر بهبود عملکرد حافظه (رمزنویسی، حافظه عددی)، سرعت مطالعه و درک مطلب. رویش روان‌‌شناسی، 9(4)، 31-38.
موسی‌‌نژاد جدی، الناز؛ واحدی، شهرام؛ نظری، محمدعلی و هاشمی، تورج (1397). محاسبه اندازه اثر در طرح‌‌های تک‌‌آزمودنی با استفاده از روش‌‌های ناهمپوش. روش‌‌ها و مدل‌‌های روانشناختی، 9(34)، 115-130.
هالاهان، د. پ؛ لوید، ج. و؛ کافمن، ج. م؛ ویس، م. پ و مارتینز، ا. ا (1398). اختلال‌‌های یادگیری: مبانی، ویژگی‌‌ها و تدریس مؤثر. ترجمه: علی‌‌زاده، ح و همتی علم‌‌دارلو، ق و رضایی‌‌دهنوی، ص و شجاعی، س (2005). تهران: انتشارات ارسباران.
Anderson, R. C., & Pearson, P. D. (1984). A schema-theoretic view of basic processes in reading comprehension. In P. D., Pearson, R., Barr, M. L., Kamil, & P., Mosenthal, (Eds.). Handbook of reading research, 1, 255-291. New York: Longman, Inc.
Dole, J. A., Nokes, J. D., & Drits, D. (2014). Cognitive strategy instruction. In S. E., Israel, & G. G., Duffy (Eds.). Handbook of research on reading comprehension, 1,
347-372. New York: Routledge.
Gruhn, S., Segers, E., Keuning, J., & Verhoeven, L. (2020). Profiling children's reading comprehension: A dynamic approach. Learning and Individual Differences, 82.
Harker, W., J. (1972). An evaluative summary of models of reading comprehension. Journal of Reading Behavior, 5(1), 26-34.
Hiebert, E. H., & Cervetti, G. N. (2011). What differences in narrative and informational texts mean for the learning and instruction of vocabulary. Reading Research Report, 11(1). California: Text Project, Inc.
Javed, M., Eng, L. S., & Mohamed, A. R. (2015). Developing reading comprehension modules to facilitate reading comprehension among Malaysian secondary school ESL students. International Journal of Instruction, 8(2), 139-154.
Kirmizi, F. S. (2009). The relationship between writing achievement and the use of reading comprehension strategies in the 4th and 5th grades of primary schools. Social and Behavioral Sciences, 1, 230-234.
Makhoul, B., & Copti-Mshael, T. (2015). Reading comprehension as a function of text genre and presentation environment: Comprehension of narrative and informational texts in a computer-assisted environment vs. print. Psychology. 6. 1001-1012.
Mullis, I. V. S., Martin, M. O., Foy, P., & Drucker, K. T. (2012). PIRLS 2011 international results in reading. Chestnut Hill, MA: TIMSS & PIRLS International Study Center, Lynch School of Education, Boston College.
Mullis, I. V. S., Martin, M. O., Foy, P., & Hooper, M. (2017). PIRLS 2016 international results in reading. Chestnut Hill, MA: TIMSS & PIRLS International Study Center, Lynch School of Education, Boston College.
National Assessment Governing Board, Washington, DC. (2019). Reading framework for the 2019 national assessment of educational progress. ERIC Clearinghouse.
Palincsar, A. S., & Brown, A. L. (1984). Reciprocal teaching of comprehension-fostering and comprehension-monitoring activities. Cognition and Instruction, 1, 117-175.
Paris, S. G., & Hamilton, E. E. (2014). The development of children's reading comprehension. In S. E., Israel, & G. G., Duffy (Eds.). Handbook of research on reading comprehension, 1, 32-53. New York: Routledge.
Pearson, P. D., Roehler, L., Dole, J., & Duffy, G. (1992). Developing expertise in reading comprehension. In Samuel. &. Farstup (Eds.). What Research Has To Say About Reading Instruction (815-860).2nd Edition.
RAND Reading Study Group. (2002). Reading for understanding: Toward an R&D program in reading comprehension. Santa Monica, CA; Washington, DC: RAND Education.
Roman, J. M., & Gallego, S. (1994). ACRA: Escalas de estrategias de aprendizaje. Madrid: TEA Ediciones.
Shanahan, C. (2014). Disciplinary comprehension. In S. E., Israel, & G. G., Duffy (Eds.). Handbook of research on reading comprehension, 1, 240-260. New York: Routledge.
Smith, K. H. (1991). The Self-Concept and Verbal Academic achievement of Primary and Secondary Student Teachers. Faculty of Education. The University of Melbourne. Dissertation for Degree of Doctor of Philosophy.
Tunga, S. G. (2021). Cognitive strategies utilized in reading critically by high and low achivers. Lectio: Journal of Language and Language Teaching, 1(1), 1-12.
Yussof, M., Jamian, A., Roslan, S., Hamzah, Z. Z., & Kabilan, M. K. (2012). Enhancing reading comprehension through cognitive and graphic strategies: A constructivism approach. Social and Behavioral Sciences, 64, 151-160.
Zare, M., Barjesteh, H., & Biria, R. (2021). The Effect of Critical Thinking-Oriented Dynamic Assessment on Iranian EFL Learners’ Learning Potential: A Study of Reading Comprehension Skill. Journal of Teaching Language Skills, 40(2), 193-227.
Zhussupova, R., & Kazbekova, M. (2016). Metacognitive strategies as points in teaching reading comprehension. Social and Behavioral Sciences, 228, 593-600.
پژوهش در روش‌های آموزش
دوره 1، شماره 2
شهریور 1402
صفحه 25-52

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 24 آبان 1401
  • تاریخ بازنگری: 11 اسفند 1401
  • تاریخ پذیرش: 06 اردیبهشت 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار