شناسایی موانع گرایش معلمان ابتدایی به پژوهش و ارائه راهکارهای بهبود آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان

2 دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی

3 استادیار گروه روانشناسی دانشگاه فرهنگیان

10.22091/jrim.2023.8921.1005

چکیده

پژوهش حاضر با هدف شناسایی موانع گرایش معلمان ابتدایی به پژوهش و ارائه راهکارهای بهبود آن صورت گرفته است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر شیوۀ جمع‌‌آوری اطلاعات، توصیفی است و به صورت پیمایشی اجرا شده است. نتایج پژوهش نشان داد که موانع گرایش معلمان به پژوهش در سه دسته موانع فردی، سازمانی و فراسازمانی قابل دسته‌بندی است و میزان اثرگذاری عوامل (موانع) متفاوت است و به یک اندازه نمی باشد. موانع فردی در جایگاه اول اثرگذاری و موانع سازمانی و فراسازمانی به‌ترتیب در رتبه دوم و سوم از نظر میزان اثرگذاری قرار گرفته‌اند. در دسته موانع فردی به‌ترتیب، پایین بودن مهارتهای پژوهشی معلمان؛ پایین بودن مهارتهای اجتماعی و ارتباطات بین فردی معلمان؛ پایین بودن عوامل انگیزش فردی معلمان در پژوهش؛ نداشتن زمان کافی و بالا بودن هزینه‌های پژوهشی در مقابل عایدی آن بیشترین نقش را دارند. در دسته موانع سازمانی، به‌ترتیب، پایین بودن انگیزش‌های سازمانی و نگرش منفی به پژوهش، ضعف حمایت و همکاری مسئولین در زمینه پژوهش معلمان، وجود رابطه‌گرایی به جای ضابطه‌گرایی در واحدهای مربوط به پژوهش، نبود نظارت مطلوب بر فعالیت پژوهشی معلمان و فرایند ارزشیابی آن، بیشترین نقش را داشتند و در دسته موانع فراسازمانی به‌ترتیب، عدم دسترسی آسان به داده‌های پژوهشی و ضعف زیرساختها، ضعف اعتقاد به یافته‌های پژوهشی و ناهماهنگی‌های عناصر فراسازمانی، وجود محدودیت‌ها و نبود سیاستگذاری درست در امور پژوهش، بیشترین نقش را دارند.

تازه های تحقیق

یافته‌های پژوهش حاضر در ارتباط با سوال اول پژوهش مبنی بر اثرگذاری عوامل فردی برگرایش معلمان به پژوهش نشان داد که به‌ترتیب، پایین بودن مهارتهای پژوهشی معلمان، پایین بودن مهارتهای اجتماعی و ارتباطات بین فردی معلمان، پایین بودن عوامل انگیزش فردی معلمان در پژوهش، نداشتن زمان کافی و بالا بودن هزینه‌های پژوهشی در مقابل عایدی آن بیشترین نقش را دارند که با نتایج پژوهش‌های عباس آقاپور (1398)، علیزاده (1395)؛ سلیمانی و احمدی (1396) و رحیمی (1395) همسو می‌باشد. به نظر می‌رسد اغلب معلمان از فنون و مهارت‌های مربوط به انجام تحقیقات کمتر اطلاع دارند و به نوعی پژوهش برای معلمان کمتر شناخته شده و عمدتأ معلمان به انجام تحقیقات به شیوۀ سنتی عادت دارند که خود متاثر از عواملی مانند نگذراندن درس روش تحقیق و پایان‌نامه در دوره‌های تحصیلی کاردانی و کارشناسی است که موجب کاهش تمایل آنها به فعالیت‌های پژوهشی می‌شود. این مسئله در ارتباط با معلمانی که دهه‌های گذشته فارغ التحصیل شده‌اند مصداق بیشتری پیدا می‌کند؛ چراکه اغلب دارای مدرک کاردانی و کارشناسی هستند. البته در سال‌های اخیر معلمانی که از دانشگاه فرهنگیان جذب آموزش و پرورش می‌شوند واحد‌هایی تحت عناوین درس‌‌پژوهی، اقدام‌‌پژوهی، روایت‌‌پژوهی و نهایتاً کاروزی را می‌گذارنند اما با این حال گاهی واحدهای ذکر شده توسط اساتید غیر مرتبط تدریس می‌شود یا به آموزش مطالب در حد تکلیف کلاسی بسنده می‌شود و واحدی تحت عنوان پایان‌نامه که به صورت عملی و جدی سواد پژوهشی معلمان را به چالش بکشد وجود ندارد و بعد از شروع به کار رسمی نیز دوره‌های آموزشی مرتبط و با کیفیت در اختیار معلمان قرار داده نمی‌شود. علاوه بر این در دوران تحصیل تمرکز بیشتر بر تکالیف فردی است و معلمان در تکلیف و کارهای گروهی تقویت نمی‌شوند و بعد از شروع به کار نیز این مسئله شدت بیشتری می‌یابد و اغلب معلمان در امور مختلف همدیگر را به چشم رقیب می‌نگرند و در تعاملات و کارِ گروهی، اشتیاقی از خود نشان نمی‌دهند.

به موازات آشنایی ناکافی معلمان با روش‌های پژوهش، بسیاری از معلمان از انگیزه کافی جهت انجام پژوهش برخوردار نیستند که ناشی از عوامل متعددی است؛ از جمله باور به بی‌ثمر و غیرکاربردی بودن نتایج پژوهش در نظام آموزش و پرورش، نبود همکاری مسئولان آموزش و پرورش در اجرای طرح‌ها و روش‌های تقدیر نامناسب از معلمان پژوهشگر که وقتی کنار عوامل دیگر مانند نبود زمان کافی و عدم حمایت مالی از طرف آموزش و پرورش قرار می‌گیرد، بی‌انگیزگی و بی‌اشتیاقی به پژوهش را تشدید می‌کند. بنابراین آموزش روش‌های تحقیق به معلمان و پرداخت پاداش و حذف بروکراسی اداری و آشنایی با روش‌های مقاله‌نویسی برای مربیان و معلمان از مهمترین عوامل ایجاد انگیزه پژوهش می‌باشد.

 

 

کلیدواژه‌ها


آقاپور، احد (1398). موانع و مشکلات انجام پژوهش در مدارس ابتدایی از دیدگاه معلمان و مدیران؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
پرتابیان، نجیبه (1396). مقایسه موانع فردی، سازمانی و اجتماعی پژوهش‌های معلمان مقطع متوسطه و ابتدایی شهرستان بندر خمیر؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر لنگه.
داستانی، میثم (1397). «به کارگیری مخازن سازمانی راهبردی برای ارتقای علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور (نامه به سردبیر)». مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، 18(81): 472-473.
دارابی، بشیر (1396). آسیب‌شناسی و ارائه راهکارهای توسعه فرهنگ پژوهش در میان معلمان شهرستان ثلاث باباجانی؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور مرکز ارومیه.
رحیمی، زینب (1395). بررسی مشکلات اجرای طرح معلم پژوهنده؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز.
ساکی، رضا (1392). «دانش معلمان درباره پژوهش و نیاز آنان به آموزش پژوهش». پژوهش‌های آموزش و یادگیری، 20 (3): 119-132.
شمس مورکانی، غلامرضا (1373)، «بررسی علل عدم علاقه معلمین منطقه زرین شهر به فعالیتهای پژوهشی» سایت آموزش و پرورش اصفهان.
صافی، احمد (1380). «اهمیت و جایگاه پژوهش در آموزش و پرورش: چالش‌ها و سیاست‌های آینده» پژوهش‌نامه آموزشی، شماره 35.
عباسعلیزاده، رضا (1395). شناسایی موانع گرایش معلمان به پژوهش و راهکارهای بهبود پژوهش توسط معلمان؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه ملایر.
عنایتی، ترانه؛ ضامنی، فرشیده؛ قربانی، طلعت (1391). «بررسی موانع پژوهش از دیدگاه دبیران دوره راهنمایی بهشهر»؛ رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 3 (4): 189-205.