اثربخشی آموزش مهارت‌های مثبت‌اندیشی بر مبنای آموزه‌ای دینی بر اشتیاق تحصیلی و سازگاری تحصیلی دانش‌آموزان دارای اهمال‌کاری تحصیلی

گلزار, حسن; زارعی جلیانی, محسن

doi:10.22091/jrim.2025.11671.1137

اثربخشی آموزش مهارت‌های مثبت‌اندیشی بر مبنای آموزه‌ای دینی بر اشتیاق تحصیلی و سازگاری تحصیلی دانش‌آموزان دارای اهمال‌کاری تحصیلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجو دکتری الهیات و معارف اسلامی، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحدکازرون، فارس، ایران

² استادیار، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اقلید،فارس، ایران

10.22091/jrim.2025.11671.1137

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی آموزش مهارت‌های مثبت‌اندیشی بر مبنای آموزه‌های دینی بر اشتیاق تحصیلی و سازگاری تحصیلی دانش‌آموزان دارای اهمال‌کاری تحصیلی انجام شد. روش این پژوهش نیمهآزمایشی با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه گواه بود. جامعۀ آماری این پژوهش عبارت بود از تمامی دانش‌آموزان پسر دارای اهمال‌کاری تحصیلی دورۀ متوسطه اول منطقه 6 شهر شیراز در سال تحصیلی 1403-1402. از میان جامعۀ آماری تعداد 30 دانش‌آموزان پسر که براساس پرسش‌نامه اهمال‌کاری تحصیلی دارای اهمال‌کاری تحصیلی بالایی بودند به شیوۀ نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب و به‌صورت تصادفی در دوگروه آزمایش (15 نفر) و گواه (15 نفر) گمارش شدند. برنامۀ مداخلۀ مثبت‌اندیشی بر مبنای آموزه‌های دینی به گروه آزمایش به مدت 8 جلسه 60 دقیقه‌ای آموزش داده شد. به‌منظور جمع‌آوری داده‌های پژوهش، از پرسش‌نامه اهمال‌کاری تحصیلی سولومون و راث بلوم (1984)، پرسش‌نامه اشتیاق تحصیلی فردریکز و همکاران (2005) و پرسش‌نامه سازگاری تحصیلی بیکر و سریاک (1984) استفاده شد. داده‌های پژوهش با استفاده از روش تحلیل کوواریانس تک‌متغیره و چند‌متغیره تجزیه‌و‌تحلیل شد. نتایج تجزیه‌و‌تحلیل یافته‌های پژوهش نشان داد که آموزش مهارت‌های مثبت‌اندیشی بر مبنای آموزه‌های دینی بر افزایش اشتیاق تحصیلی و بهبود سازگاری تحصیلی دانش‌آموزان پسر دارای اهمال‌کاری تحصیلی مؤثر است (۰۱/۰p<). آموزش مهارت‌های مثبت‌اندیشی بر مبنای آموزه‌های دینی با رویکرد آموزشی مفید، در جهت افزایش اشتیاق تحصیلی و بهبود سازگاری تحصیلی دانش‌آموزان دارای اهمال‌کاری تحصیلی، مؤثر است.

تازه های تحقیق

نتایج حاصل از تجزیه‌وتحلیل یافته‌های پژوهش نشان داد که آموزش مثبت‌اندیشی بر مبنای آموزه‌های دینی بر اشتیاق تحصیلی دانشآموزان دارای اهمال‌کاری تحصیلی اثربخش است. به بیان دیگر نمرات دانش‌آموزان گروه آزمایش در مقایسه با آزمودنی‌های گروه کنترل در سطح معناداری بالاتر بود. بیان تجارب مثبت و دریافت بازخورد از سایر اعضا از قویترین مراحل روش مثبتنگر در شناخت توانایی‌های قابل اتکاست که در افزایش اشتیاق تحصیلی دانش‌آموزان اثر دارد. در آموزش مهارتهای مثبت‌نگر مثلاً از نوجوانان خواسته میشود که نقاط مثبت، موفقیت‌ها و استعدادهای خود را ثبت کنند و به‌نوعی خود را مورد بازبینی قرار دهند. وقتی که فرد نسبت به استعداد و موفقیتهای خودش آگاه میشود، به سهولت تسلیم دیگران نمیشود، به داشته‌های خودش تکیه میکند و اعتماد به نفس او افزایش میابد، ابتکار عمل به خرج میدهد، لیاقت و قدرت به دست میآورد، حس خودکم‌بینی او کاهش می یابد، اشتغالهای ذهنی منفیاش کم میشود و نسبت به خود حس خوبی پیدا می‌کند؛ همچنین ممکن است در فعالیت‌های بیشتری شرکت کند، با افراد بیشتری ارتباط برقرار کند، پس نگرش دیگران نسبت به او تغییر می‌کند و با او بهتر رفتار میکنند؛ در نتیجه احساس ارزشمندی، افزایش انگیزش، افزایش اعتماد‌به‌نفس، افزایش خلاقیت و ابتکار میکند و این همان چیزی است که سبب افزایش اشتیاق دانش‌آموزان هم در تحصیل و هم در همۀ زمینه‌های زندگی میشود. درادامه یافتههای دیگر پژوهش نشان داد که آموزش مهارتهای مثبت‌اندیشی بر مبنای آموزه‌های دینی بر سازگاری تحصیلی دانشآموزان دارای اهمال‌کاری تحصیلی اثربخش است. به بیان دیگر، نمرات سازگاری تحصیلی دانش‌آموزان دارای اهمال‌کاری تحصیلی که آموزش مثبت‌نگری بر منبای آموزه‌های دینی را دریافت کرده بودند در مقایسه با دانش‌آموزان اهمال‌کار دیگری که این آموزش را دریافت نکرده بودند در سطح بالاتری بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Effectiveness of Teaching Positive Thinking Skills based on Religious Teachings on Academic Enthusiasm and Academic Adjustment of Students with Academic Procrastination

نویسندگان [English]

Hassan Golzar ¹
Mohsen Zareie Jaliany ²

¹ Ph.D. Student in Theology and Islamic Studies, Department of Theology and Islamic Studies, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Kazerun Branch, Fars, Iran

² Assistant Professor, Department of Theology and Islamic Studies, Faculty of Humanities, Islamic Azad University, Euclid Branch, Fars, Iran

چکیده [English]

The purpose of this research was to study the effectiveness of teaching positive thinking skills based on religious teachings on academic enthusiasm as well as the academic adjustment of students with academic procrastination. The method of this research was semi-experimental with a pre-test-post-test design with a control group. The statistical population of this research consisted of all male students with academic procrastination in the first secondary school of district 6 of Shiraz city in the academic year of 2023-2024. Among the statistical population, 30 male students with high academic procrastination based on the academic procrastination questionnaire were selected by multistage cluster sampling and randomly assigned to the experimental (15 people) and control (15 people) groups. A positive thinking intervention program based on religious teachings was taught to the experimental group for 8 sessions of 60 minutes. To collect research data, Solomon and Roth Bloom's academic procrastination questionnaire (1984), Fredericks et al.'s academic enthusiasm questionnaire (2005), and Baker and Seriak’s academic adjustment questionnaire (1984) were used. The research data were analyzed using univariate and multivariate analyses of covariance. The results of the analysis of the research findings showed that teaching positive thinking skills based on religious teachings is effective in increasing academic enthusiasm and the improving academic adjustment of male students with academic procrastination (p<0.01). Thus, one of the useful educational approaches to increase academic enthusiasm and improve the academic adaptation of students with high academic procrastination is teaching positive thinking skills based on religious teachings.

کلیدواژه‌ها [English]

positive thinking based on religious teachings
academic enthusiasm
academic compatibility
academic procrastination

مراجع

آقاجانی، محمدجواد؛ حسین‌خانزاده، عباسعلی؛ اکبری، بهمن؛ میر‌ارضگر، منیژه السادات. (1396). اثربخشی آموزش مثبتنگری اسلامی بر احساس خشم و رضایت از زندگی مادران کودکان با نیازهای ویژه. مطالعات ناتوانیهای یادگیری، 7، 25-32.

پرزور، پرویز؛ عباسی، مسلم و شجاعی، احمد. (1397). اثربخشی مداخله معنوی بر تابآوری فردی و اجتماعی زنان قربانی خشونت خانگی. روان‌شناسی بالینی، 2(10)، 95- 105.

پرزور، پرویز؛ علیزاده گورادل، جابر؛ یاقوتیزرگر، حسن و بشرپور سجاد. (1394). اثربخشی روان درمانی مثبت گرای مبتنی بر کیفیت زندگی بر بهبود کیفیت زندگی معتادان به مواد افیونی. اعتیادپژوهی، 9 (35)، 137-148.

تابع بردبار، فریبا. (1403).رابطه ساختاری نیازهای بنیادین روان‌شناختی و اشتیاق تحصیلی: نقش واسطه‌ای کمال‌گرایی تحصیلی. پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی، 11 (4)، 1-16.

جدیدی، سما. (1398). نقش واسطه‌ای اشتیاق تحصیلی در رابطه بین کمک‌طلبی تحصیلی و سازگاری تحصیلی دانش‌آموزان. رویش روان‌شناسی، 8 (12)، 108-114.

خسروی، فاطمه. (1398). اثربخشی آموزش مهارت های مثبت‌اندیشی با تأکید بر آموزه های دینی بر انگیزش پیشرفت و خودکارآمدی. جامعه‌شناسی آموزش ‌و پرورش، 5 (1)، 89-101.

خلیلی، سعید. (1396). بررسی اثربخشی مثبت‌اندیشی مستخرج از آموزه‌های اسلامی بر انگیزش پیشرفت تحصیلی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی.

روحانی، نیره السادات؛ سیدموسوی، مهری؛ گرجی، معصومه و صمیمی، زبیر. (1399). شیوع اهمال‌کاری در دانش‌آموزان دختر و ارتباط آن با ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و میزان به‌کارگیری شبکه‌های اجتماعی مجازی. آموزشی و آموزشگاهی، 9 (4)، 91-107.

صالحیخواه، گلناز؛ نیک گفتار، عطاء الله و طاووسی، فرشته. (1400). ارتباط کیفیت زندگی و سازگاری تحصیلی با اهمال‌کاری تحصیلی در مدارس شهر یاسوج. علوم زیست محیطی و جغرافیا، 2 (1)، 29-17.

سواری، کریم. (۱۳۹۰). ساخت و اعتباریابی آزمون اهمال‌کاری تحصیلی. اندازه گیری تربیتی، ۲ (۵)، 1-15.

عباسی، مسلم؛ پیرانی، ذبیح؛ رزمجویی، لاله و بنیادی، فرزانه. (1394). نقش تعللورزی و خودتنظیمی انگیزشی در پیش بینی اشتیاق رفتاری دانشجویان. راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 8 (5)، 296-309.

کریمی، پریسا، باصری، احمد و هاشمی‌رزینی، هادی. (1403). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر اهمال‌کاری و خود‌ناتوان سازی دانش‌آموزان درگیر اُفت تحصیلی. رویش روان شناسی، 13 (1)، 172-180.

گراوند، هوشنگ. (۱۴۰۰). ادراکات کیفیت کلاسی، جهت‌گیری‌های انگیزشی، اهمال‌کاری تحصیلی، فرسودگی تحصیلی. مشاوره کاربردی، ۱۱ (۲)، 45-76.

محنایی، ستاره؛ شیخیانی، حسن؛ گرگین، باقر؛ گلکام، صدیقه و فراشبندی، رضا. (1399). آموزش مهارتهای مثبت‌اندیشی منطبق بر آموزههای حضرت علی (ع) بر تابآوری و سلامت اجتماعی زنان افسران پلیس مراجعه‌کننده به کلینیک های روان‌شناسی شهر بوشهر. آموزش در علوم انتظامی، 8 (3)، 581-612.

ملکی‌گلندوز، پری و سرداری، باقر. (1399). اثربخشی آموزش روان‌شناسی مثبت‌گرا با تأکید بر آموزه‌های دینی بر کاهش رفتارهای پرخطر دانش‌آموزان دارای افکار خودکشی. روان‌شناسی مثبت، 6 (3)، 51-68.

مهدیپور، ربابه. (1397). بررسی اثربخشی آموزش گروهی رویکرد روانشناسی مثبت‌گرای سلیگمن و رویکرد اسلامی مبتنی بر آموزه‌های قرآنی بر افزایش امید به زندگی و شادکامی زنان شاغل متأهل. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.

نعیمی، ابراهیم؛ شفیع‌آبادی، عبدالله و داوودآبادی، فاطمه. (1395). اثربخشی آموزش مهارت‌های مثبت‌اندیشی با تأکید بر آموزه‌های دینی بر تاب‌آوری و رغبت‌های شغلی دانش‌آموزان. فرهنگ مشاوره و رواندرمانی، 7 (28)، 1-13.

همتی، بابک. (1399). نقش هیجانات تحصیلی، حمایت از خودمختاری ادراک‌شده و احساس تعلق به مدرسه در پیشبینی سازگاری تحصیلی – اجتماعی دانشآموزان بیسرپرست. روانشناسی مدرسه و آموزشگاه، 9 (1)، 208-229.

Abbasi, M., Pirani, Z., Razmjouei, L., & Bonyadi, F. (2015). The role of procrastination and motivational self-regulation in predicting behavioral engagement of students. Strategies for Teaching in Medical Sciences, 8(5), 296-309.

Aghajani, M. J., Hossein Khanzadeh, A., Akbari, B., & Mirazgar, M. S. (2017). The effect of the Islamic positive thinking training on anger management and life satisfaction in mothers of exceptional children, Journal of Disability Studies, 7 (1), 25-32. [In Persian]

Dinçer, S., Doğanay, A. (2017). The effects of multiplepedagogical agents on learners’ academic success, motivation, and cognitive load. Computers & Education, 111, 74-100.

Fredericks J. A., Blumenfeld P. C., Paris A. H. (2004). School engagement: Potential of the concept, state of the evidence. Review of Educational Research, 74(1): 59-109.

Garavand, H. (2021). Perceptions of classroom quality, motivational orientations, academic procrastination, academic burnout. Applied Counseling, 11 (2), 45-76.

Garssen, B., Visser, A., de Jager Meezenbroek, E. (2016). Examining whether spirituality predicts subjective well-being: How to avoid tautology. Psychology of Religion and Spirituality, 8(2): 141–148.

Hamvai, C., Kiss, H., Vörös, H., Fitzpatrick, K. M., Vargha, A., & Pikó, B. F. (2023). Association between impulsivity and cognitive capacity decrease is mediated by smartphone addiction, academic procrastination, bedtime procrastination, sleep insufficiency and daytime fatigue among medical students: a path analysis. BMC Medical Education, 23(1), 537.‏

Hemati, B. (2020). The role of educational emotions, autonomy protection cognition and school dependency in predicting the educational – social adaptation of neglected students. Journal of School Psychology, 9 (1), 207-228. [In Persian]

Huang, H., Ding, Y., Liang, Y., Wan, X., Peng, Q., Zhang, Y.,... & Chen, C. (2023). The association between perfectionism and academic procrastination among undergraduate nursing students: The role of self‐efficacy and resilience. Nursing Open, 10(10), 6758-6768.‏

Jadidi, S. (2019). The mediating role of academic aspiration in the relationship between academic help-seeking and academic adjustment of students. Psychology Development, 8(12), 108-114.

Khosravi, F. (2019). The effectiveness of positive thinking skills training with an emphasis on religious teachings on achievement motivation and self-efficacy. Sociology of Education, 5(1), 89-101.

Karademas, E. C. (2006). Self-efficacy, Social support, and well-being: The mediating role of optimism. Personality and Individual Differences. 40(6), 1281-1290.

Karademas, E. C., Konstantions, K., & Sideridis, G. D. (2007). Optimism, self-efficacy,and information processing of threat –and wellbeing- related stimuli. Stress and Health. 23(5), 285-294.

Karimi, P., Baseri, A., & Hashemi Razini, H. (2024). Effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy on procrastination and self- handicapping of students with academic failure. Psychology Development. 13(1), 171-180. [In Persian]

Khalili, S. (2016). Investigating the effectiveness of positive thinking derived from Islamic teachings on academic achievement motivation [Master's thesis, Allameh Tabatabai University]. [In Persian]

Mahdipour, R. (2018). Examining the effectiveness of group training based on Seligman's positive psychology approach and Islamic approach based on Quranic teachings on increasing hope for life and happiness of employed married women [Master's thesis, Allameh Tabatabai University].

Maleki Gholandoz, P., & Sardari, B. (2020). Effectiveness of positive psychology training with emphasis on religious doctrines on reducing students’ high-risk behaviors with suicidal thoughts. Positive Psychology Research, 6 (3), 51-68. [In Persian]

Mohanaei, S., Sheykhiani, H., Gorgin, B., Golkam, S., & Farashbandi, R. (2020). Teaching positive thinking skills based on the teachings of Imam Ali (AS) on resilience and social health of police officer women visiting psychological clinics in Boushehr city. Journal of Training in Police Sciences, 8 (3), 581-612.

Ozer, Z., Yetkin, R. (2018). Walking through different paths: Academic self-efficacy and academic procrastination behaviors of pre -service teachers. Journal of Language and Linguistic Studies. 14(2), 89 -99.

Pietarinen J, Soini,T. Pyhältö K. (2014). Students' emotional and cognitive engagement as the determinants of well-being and achievement in school. Inter Journal of Educ Research, 12 6740- 51

Porzour, P., Abbasi, M., and Shojaei, A. (2018). Effectiveness of spiritual intervention on individual and social resilience of women victims of domestic violence. Clinical Psychology, 2(10), 95-105.

Porzour, P., Alizadeh Gouradel, J., Yaghoubi Zargar, H., & Basharpour, S. (2015). Effectiveness of quality of life-based positive psychotherapy on improving the quality of life of opioid addicts. Research on Addiction, 9(35), 137-148.

Reuland, M. M., & Mikami, A. Y. (2014). Classroom victimization: Consequences for social and academic adjustment in elementary school. Psychology in the Schools, 51(6), 591-607.

Rouhani, N. S., Seyed Mousavi, M., Gorji, M., & Samimi, Z. (2020). The prevalence of procrastination in female students and its relationship with demographic characteristics and the extent of using virtual social networks. Educational and Schooling, 9(4), 91-107.

Salaam, B., & Mounts, N. S. (2016). International note: Maternal warmth, behavioral control, and psychological control. Relations to adjustment of Ghanaian early adolescents. Journal of Adolescence, 49, 99-104.

Salehikhah, G., Nikgoftar, A., & Tawoosi, F. (2022). The relationship between quality of life and academic compatibility with academic procrastination in Yasouj schools. Environmental Science and Geography, 2(1), 17-29. [In Persian]

Savari, K. (2010). Construction and accreditation of an Academic Procrastination Test. Educational Measurement, 2 (5), 1-15. [In Persian]

Sparfeldt, J. R., & Schwabe, S. (2024). Academic procrastination mediates the relation between conscientiousness and academic achievement. Personality and Individual Differences, 218, 112466.‏

Tabe Bordbar, F. (2024). The structural relationship between basic psychological needs and academic aspiration: The mediating role of academic perfectionism. Research in School and Virtual Learning, 11(4), 1-16.

Turner, M., & Hodis, F. A. (2023). A Systematic Review of Interventions to Reduce Academic Procrastination and Implications for Instructor-based Classroom Interventions. Educational Psychology Review, 35(4), 118.‏

Valka, S. (2015). Management of International students, Academic Adjustment: Challenges and Solutions.European Scientific Journal, 3,160-168.

Yoo, H. C., Miller, M. J., & Yip, P. (2015). Validation of the internalization of the Model Minority Myth Measure (IM-4) and its link to academic performance and psychological adjustment among Asian American adolescents. Cultural Diversity and Ethnic Minority Psychology, 21(2), 237-246.